قضاء و قدر يا قطعيت و ويژگى هر پديده

از آنچه بيان گرديد، به دست مى آيد كه «قضاء» به معناى ضرورت و قطعيت چيزى و «قدر» به معناى اندازه و ويژگى خاص آن مى باشد.

و به عبارت ديگر، قضاء عبارت است از ايجاد يك نسبت ضرورى و قطعى ميان دو چيز كه يكى به ديگرى استناد داده مى شود، همان گونه كه قضاوت قاضى و حكم او به اين كه مال مورد نزاع مثلاً متعلّق به يكى از دو طرف نزاع است، موجب مى شود كه آن تزلزل و ترديدى كه قبل از حكم او، به واسطه نزاع طرفين در آن مال پديد آمده بود برطرف گردد و يك نوع قطعيت و استوارى، نسبت به كسى كه به نفع او حكم شده است، پديد آيد.

حال اگر اين مفهوم را بر يك پديده عينى منطبق سازيم، قضاء الهى در آن پديده، عبارت از اين خواهد بود كه هستى آن پديده نسبت به علت تام خود ضرورت و قطعيت داشته و آن علت، مبدأ قطعيت وجود وى گرديده است و از آن جا كه «علة العلل» در جهان آفرينش، آفريدگار يكتا است، بنابراين، ضرورت و قطعيت و استحكام و استوارى همه پديده هاى امكانى، از ذات خداوند و علم و قدرت و اراده ازلى او سرچشمه مى گيرد، پس قضاء الهى عبارت است از قطعى شدن وجود حادثه اى كه نتيجه تعلق اراده و قدرت و علم ذاتى و ازلى خدا، به آن شىء مى باشد، علم و قدرت و اراده اى كه بر شىء ممكن، قطعيت و استحكام مناسب را مى بخشد.

از اين جا معلوم مى شود كسانى كه قضاء الهى را معلول علم ذاتى مى دانند[1]، راه درستى را طى نكرده اند، زيرا علاوه بر علم، اراده و قدرت ذاتى