توجه، ناقد يا ناقدان قرار گرفته است.

اگر برهان نظم به شكلى كه در فصل پيش تقرير شد مطرح شود، يك برهان كاملاً عقلى خواهد بود كه اساساً ارتباطى به تمثيل وتجربه ندارد; زيرا عقل پس از مطالعه در ماهيت نظم ميگويد: ساختمان هريك ازاين پديده ها كه هريك از اجزاى بى شمارى مركب است، حاكى از يك نوع محاسبه واندازه گيرى است كه اجزاى پديده ها را با هم از نظر كمى وكيفى متناسب ساخته ودر نتيجه در ميان آنها همكارى و هم آهنگى برقرار نموده است تا هدف خاصى، تحقق پذيرد. چنين كارى زاييده علم وآگاهى ودقت وحساب است وتنها عامل آگاه مى تواند با محاسبه واندازه گيرى، به برنامه ريزى وسازماندهى بپردازد.

به ديگر سخن، ميان «نظم غايى» و«دخالت شعور»، رابطه مستقيم ومنطقى وجود دارد وخرد با مطالعه ماهيت عمل، اين رابطه را كشف مى كند وهر نوع انديشه خلاف آن را مردود مى شمارد.

در اين بيان شباهت جهان به كشتى يا بهره گيرى از تجربه وآزمون مدخليت ندارد، تنها بررسى نظـم به معنى گذشته كه با محاسبه واندازه گيرى، انتخاب وگزينش، سازماندهى وهمكارى وجهت گيرى وهدفدارى همراه است، به عقل امكان مى دهد كه وجود طراح دانا و توانا را پشت سر هر موجود منظم قطعى ويقينى، باديده خرد مشاهده كند، خواه اين موجود منظم مصنوع بشرى باشد يا پديده