فقير و غنى، ضعيف و قوى، كوچك و بزرگ، عزيز و محترم‌اند و بر اساس احاديث وارد شده، تحقير هيچ يك از آنها جايز نيست.[1]

تحقير به عنوان يكى از آسيب‌هاى اخلاقى و تربيتى خانواده در نظام تعليم و تربيت اسلامى، امرى درونى و نفسانى است كه مى‌تواند در قالب‌هاى گوناگونى ظاهر شود:

عيب‌جويى، دشنام، تهمت، ضرب و شتم و... كه به اختصار به آنها مى‌پردازيم:

2. تمسخر

تمسخر در لغت به معناى مسخره كردن و در اصطلاح عبارت است از بيان گفتار، كردار و يا اوصاف ظاهرى يا باطنى افراد به وسيلۀ قول، فعل، اشاره و يا كنايه به گونه‌اى كه باعث خنده ديگران گردد[2] كه در شرع مقدس اسلام به شدت نكوهش شده و حرام است.

قرآن كريم در اين باره مى‌فرمايد:

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد نبايد گروهى از مردان شما گروهى ديگر را مسخره كنند، شايد آنها از اينها بهتر باشند و نه زنانى زنان ديگر را. شايد آنان بهتر از اينان باشند و يكديگر را مورد طعن و عيب جويى قرار ندهيد.

در روايتى با اشاره به شخصيت نامتعادل استهزاگر و مسخره كننده، اين كار را نشانه نادانى و نابخردى مى‌داند. و مى‌فرمايد: «استهزاء و تمسخر، شوخى ابلهان و هنر انسان‌هاى نادان است.»[3]

آنچه اين عمل را به عنوان يك آسيب اخلاقى در نظام تعليم و تربيت اسلامى منفورتر مى‌سازد، پيامدهاى نامطلوب آن است كه احساس حقارت و خود كم بينى، ضعف پايه‌هاى اعتماد به نفس، احساس گناه و شرمندگى، افسردگى و كناره‌گيرى از جامعه و... مى‌تواند از پيامدهاى اين عمل زشت باشد و هر يك به تنهايى مى‌تواند زندگى را به شدت مختل و تعادل فرد را از بين ببرد.

[1] محمد ری شهری، میزان الحکمه، ج2، حدیث4077 و بحارالانوار، ج75، ص147، حدیث21 و ص145، حدیث1 و 13 و 17 و ص142، حدیث3،4 و 5.

[2] محمدرضا قائمی مقدم، روش های آسیب زا در تربیت از منظر تربیت اسلامی، ص72، به نقل از معراج السعاده، ملااحمد نراقی، ص426.

[3] بحارالانوار، ج75، ص147، حدیث20.