شيطان
دشمن بزرگ انسان است. (يس/ 60) از علل اين دشمنى است: برترى آدم بر فرشتگان، اكرام
و احترام ويژه آدم در پيشگاه خدا و رجم شيطان از مقام قرب الهى و لعن او تا روز
بازپسين (روح البيان، 7/ 421؛ الميزان، 14/ 220). شيطان از روى همين دشمنى، سوگند ياد كرده است كه فرزندان
آدم را بفريبد و آنان را از رشد و تعالى باز دارد (ص/ 82). او براى دست يافتن بدين
هدف، وسايلى دارد كه آنها را دامهاى شيطان گويند. خداوند متعال در قرآن كريم،
پيوسته انسان را زنهار مىدهد كه فريب شيطان نخورد و در دام او نلغزد (مريم/ 44 و
45؛ مائده/ 90). امامان معصوم (ع) نيز پارهاى اعمال را «فخّ الشّيطان» نام
كردهاند به معناى «دام شيطان» و آدمى را از نزديكى بدانها باز داشتهاند (بحارالانوار، 103/ 225). شيطان، آدمى را به آرزوهاى
بلند مىآلايد و او را به خرافات مىكشاند و وامىدارد تا از آفرينش خدايى خويش
روى برتابد؛ ولى فرجام شيطان و پيروان او دوزخ است (تفسير
نمونه، 4/ 135؛ نساء/ 121- 117).
قرآن
كريم، فريبهاى شيطان را «خطوات» خوانده است به معناى گامها؛ زيرا او گام به گام
پيش مىآيد و اندك اندك انسان را همراهِ خود مىكند (تفسير
نمونه، 1/ 573- 569). شيطان از راههاى گوناگون، همانند شهوت، غضب، هواهاى
نفسانى، عواطف و احساسات انسان را مىفريبد و دامهاى خويش را پيش راه او
مىگستراند (دائرة المعارف قرآن كريم، 1/ 582). با اين حال، او
سلطهاى بر انسان ندارد و تنها از راه فريب پيش مىآيد و انسان، به اختيار، از او
پيروى مىكند (عدل الهى، 81). خداوند، انسان را صاحب اختيار
آفريده و راههاى رويارويى با شيطان را بدو آموخته است.
(راههاى
مقابله با شيطان) دامهاى شيطان فراواناند و او از راههاى پرشمارى