نه تنها به‌عنوان شعر مطرح مى‌شدند كه در هيئت نوحه و مرثيه نيز مورد استفادۀ مداحان و ذاكران قرار مى‌گرفتند كه در جاى خود به آن‌ها پرداخته خواهد شد.

4-1.عرفان و شيفتگى عارفانه

يكى از ابعاد كربلا حضور عرفان و شيفتگى در ياران پاكباز و عاشق اباعبداللّه است.آنان كه از همه چيز گسستند و با عبور از صافى و پالايش مداوم اباعبداللّه به كربلا رسيدند،معناى مجسّم عرفان بودند.نيايش‌ها و زمزمه‌هاى شب عاشورا كه به زمزمه‌هاى كندوى عسل تشبيه شده است،صفاى باطن اصحاب،شوق شهادت و ديدار محبوب،شيفتگى به نماز و عبادت،سخنان عاشقانه و عارفانۀ اباعبداللّه(ع) و ياران،همه،نشانۀ آن است كه كربلا پايگاه عرفان و محبّت الهى است.

امام عاشورا در لحظۀ ورود به كربلا براى يارانش سخن گفت و پس از شِكوه از اوضاع و احوال زمان و شيوع زشتى و گناه و غربت فضيلت و ايمان، تلويحاً آنان را كه همراهى نكردند،«عبيد دنيا»ناميد و يارانش را كسانى معرّفى كرد كه از گذرگاه«تمحيص»گذشته و آزمون الهى را پيروزمندانه پشت‌سر نهاده‌اند. [1]

سخنان حضرت اباعبداللّه بر بالين يارانش در لحظۀ شهادت،وصف سيماى عارفانۀ ياران است.سخن امام بر بالين حبيب بن مظاهر نشانگر اخلاص و معرفت ياران است:

عِنْدَاللّٰهِ أَحْتَسِبُ نَفْسىٖ وَ حُمٰاةَ أَصْحٰابىٖ [2]

بذل جان خود و كشته شدن يارانم در پيشگاه الهى و به‌حساب فرمان و امر اوست.