توسعة اسلامی ، بانک ØŒ نهادی مالی Ù€ اعتباری وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی برای سرمایه گذاری Ùˆ Ú©Ù…Ú© به توسعة اقتصادی Ùˆ اجتماعی کشورهای عضو Ùˆ اقلیتهای مسلمان در کشورهای غیراسلامی بر اساس اصول شریعت . در Ù¾ÛŒ بیانیة وزرای خارجة کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در جدّه (1352 Ø´ /1973) Ùˆ اجلاس وزرای دارایی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (23 ذیقعده 1393/ 18 دسامبر 1973) در همانجا، موافقتنامة تأسیس بانک توسعة اسلامی به تصویب رسید. جلسة افتتاØ‌یه هیئت عامل در 4 مرداد 1354/ 26 ژوئیة 1975 برگزار شد Ùˆ بانک در 15 شوال 1395/ 20 اکتبر 1975 (بانک توسعة اسلامی ØŒ 1992Ø› البنک الاسلامی للتنمیة ØŒ ص 9Ø› Ù…Ø‌مود اØ‌مد مهدی ØŒ ص 132) کار خود را با 22 عضو آغاز کرد Ùˆ اعضای آن تا 1382 Ø´ / 2003 به 55 عضو افزایش یافت ( رجوع کنید به جدول 1).

هدف بانک ، کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای عضو و اقلیتهای مسلمان در کشورهای غیراسلامی است (بانک توسعة اسلامی ، 1975، مادّة 1).

اختیارات Ùˆ وظایف این بانک عبارت اند از: مشارکت در طرØ‌های مولد مؤسسه های کشورهای عضو، سرمایه گذاری در طرØ‌های زیربنایی اقتصادی یا اجتماعی در این کشورها به شیوة مشارکت یا سایر ترتیبات مالی ØŒ اعطای وام به طرØ‌های مولد در بخش خصوصی یا دولتی ØŒ تأسیس Ùˆ ادارة صندوقهای ویژه ای در جهت اهداف خود ( رجوع کنید به ادامة مقاله )ØŒ توسعة تجارت خارجی کشورهای عضو Ùˆ اعطای Ú©Ù…Ú© فنی به کشورهای عضو. بانک همچنین مجاز به پذیرش سپرده Ùˆ جابجایی منابع مالی بر اساس اصول اسلامی است (همان ØŒ مادّة 2).

بانک توسعة اسلامی از سه بخش هیئت عامل ØŒ هیئت مدیرة اجرایی Ùˆ ریاست بانک تشکیل شده است . در هیئت عامل ــ Ú©Ù‡ عالیترین رکن بانک است ــ هر کشور یک عضو دارد Ú©Ù‡ غالباً از وزرای آن کشورند. هیئت عامل سالی یک بار برای بررسی فعالیتهای بانک Ùˆ تصمیم گیری در بارة سیاستهای آینده تشکیل جلسه Ù…ÛŒ دهد. هیئت مدیرة اجرایی از یازده عضو تشکیل شده است Ø› پنج عضو آن ØŒ کشورهای دارای بیشترین سهم در سرمایة بانک (در Ø‌ال Ø‌اضر: عربستان سعودی ØŒ لیبی ØŒ ایران ØŒ مصر، ترکیه ) هستند Ùˆ یک عضو دارند Ùˆ شش عضو دیگر را سایر











, Djadde 1992 Information bulletin The Islamic Development Bank,















کاربرگة 290











نشانة بانک توسعة اسلامی



کشورهای عضو انتخاب Ù…ÛŒ کنند. دورة عضویت کشورهای منتخب سه ساله است . هیئت عامل ØŒ رئیس بانک را ــ Ú©Ù‡ رئیس هیئت مدیرة اجرایی Ùˆ مسئول نظارت بر اجرای مصوبات آن نیز Ù…ÛŒ باشد ــ برای یک دورة پنج ساله انتخاب Ù…ÛŒ کند (همان ØŒ مواد26Ù€ 35Ø› برای آگاهی بیشتر در بارة میزان Ùˆ درصد سهم اعضا در بانک رجوع کنید بهجدول 1). دفتر مرکزی بانک در شهر جدّه در عربستان سعودی است Ùˆ سه دفتر منطقه ای نیز در رباطِ مراکش ØŒ کوالالامپورِ مالزی Ùˆ آلماتیِ (آلما آتا) قزاقستان دارد (البنک الاسلامی للتنمیة ØŒ ص 10). اساسنامة بانک به آن اجازه Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ برØ‌سب نیاز، با سرمایة اولیه خود مؤسسات دیگری ایجاد کند ( رجوع کنید به مادّة 2). بر این اساس این بانک برای افزایش بهره وری Ùˆ تخصصی کردن امور، بتدریج شرکتها Ùˆ مؤسسات متعددی ایجاد کرد؛ مجموعة این مؤسسات را «گروه بانک توسعه اسلامی » Ù…ÛŒ گویند.

گروه بانک توسعة اسلامی مشتمل است بر مؤسسة آموزش Ùˆ پژوهش اسلامی ØŒ شرکت سهامی اسلامی برای توسعة بخش خصوصی ØŒ طرØ‌ اضاØ‌ÛŒ ØŒ مرکز بین المللی کشاورزی در زیستْشور ØŒ صندوق واØ‌د سرمایه گذاری ØŒ شرکت اسلامی برای بیمة سرمایه گذاری Ùˆ اعتبار صادراتی ØŒ صندوق امور زیربنایی Ùˆ پرتفوی (سبد داراییِ مالی ) بانکهای اسلامی ( رجوع کنید بهادامة مقاله ).

سرمایة اولیه بانک دو میلیارد دینار اسلامی (واØ‌د Ù…Ø‌اسبة بانک توسعة اسلامی Ùˆ معادل ارزش یک اس . دی . آر ( Ø‌Ù‚ برداشت ویژه ) صندوق بین المللی پول ) بود اما در Ù…Ø‌رّم

1413/ ژوئیة 1992 به شش میلیارد دینار اسلامی افزایش

یافت Ú©Ù‡ به ششصد هزار سهم تقسیم شده است (البنک الاسلامی للتنمیة ØŒ ص 12Ø› افضل الرØ‌مان ØŒ ج 4ØŒ ص 419). تأمین مالی بانک ØŒ بدون بهره Ùˆ با استفاده از روشهایی است Ú©Ù‡ در اسلام مجاز شمرده شده است . با اینکه این بانک مؤسسة خیریه یا بانک تجاری نیست ØŒ بیشتر موارد تأمین مالی آن به صورت یارانه ای است ( > دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد < ØŒ ذیل

"Islamic Development Bank" ). سال مالی بانک ، هجری قمری است (بانک توسعة اسلامی ، 1421، ص 7).

در Ù¾ÛŒ چهار برابر شدن قیمت نفت در 1353 Ø´ / 1974ØŒ بیشتر کشورهای اسلامی در تأمین مالی جهت واردات نفت موردنیاز خود با مشکل جدّی در موازنة پرداختها مواجه شدند. در این اوضاع ØŒ بانک توسعة اسلامی پس از آغاز فعالیت ØŒ از طریق تأمین مالی کوتاه مدت Ùˆ با استفاده از اصل مرابØ‌Ù‡ (یا اصل اعتبار در گردش Ú©Ù‡ بر اساس آن بانک سود سرمایه خود را دریافت Ù…ÛŒ کند)ØŒ نفت یا فرآورده های نفتی را از کشور صادر کننده Ù…ÛŒ خرید Ùˆ آن را برمبنای اصل مرابØ‌Ù‡ به کشور واردکننده Ù…ÛŒ فروخت Ùˆ کشور واردکننده ØŒ قیمت نفت را با درصدی اضافه قیمت ØŒ به اقساط به بانک Ù…ÛŒ پرداخت ( > دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد < ØŒ همانجا).

یکی از وظایف اصلی بانک توسعة اسلامی ØŒ تأمین مالی طرØ‌های مولد است . طرØ‌ پس از تصویب هیئت مدیرة اجرایی وارد مرØ‌لة اجرایی Ù…ÛŒ شود Ùˆ پس از تکمیل ØŒ مجدداً بانک آن را ارزیابی Ù…ÛŒ کند (بانک توسعة اسلامی ØŒ 1418 الف ØŒ ص 7Ù€12). راههای تأمین مالی طرØ‌ عبارت اند از: وام بدون بهره ØŒ اجاره ØŒ فروش اقساطی ØŒ خرید سهم ØŒ استصناع ØŒ Ùˆ خطوط اجاره .

وام از شیوه های تأمین مالی درازمدت است Ú©Ù‡ عمدتاً به طرØ‌های کشاورزی Ùˆ زیربنایی اختصاص Ù…ÛŒ یابد. به توسعه نیافته ترین کشورهای عضو نیز وام با شرایط بسیار آسان Ùˆ از Ø‌سابی ویژه پرداخت Ù…ÛŒ شود. بانک به طرØ‌هایی وام Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ از Ù„Ø‌اظ فنی بی عیب ØŒ از Ù„Ø‌اظ اقتصادی پایدار Ùˆ دارای اولویت برای کشور وام گیرنده باشد (همانجا؛ همو، 1999 ج ).

در شیوة اجاره ، بانک به عنوان اجاره دهنده ، داراییهای موردنیاز کشور عضو (مستأجر) را خریداری می کند و برای زمانی معیّن به مستأجر اجاره می دهد و در مقابل ، هر شش ماه





یک بار مبلغ ثابتی اجاره می گیرد (همو، 1999 ب ).

در شیوة فروش اقساطی ــ که از 1363 ش / 1984 به کار گرفته شد ــ بانک دارایی ملموس را می خرد و آن را با اضافه قیمت می فروشد و مبلغ آن را به صورت اقساط ، از خریدار می گیرد (همو، 2003 ب ).

شیوة دیگر، شرکت بانک در سرمایة سهمی شرکتهایی است Ú©Ù‡ منطبق بر شریعت اند Ùˆ بالقوه مولد Ùˆ سودآورند Ùˆ اØ‌تمال Ù…ÛŒ رود Ú©Ù‡ بر توسعة اقتصادی کشورهای عضو تأثیر داشته باشند. بانک همچنین در سرمایة سهمی نهادهای مالی اسلامی کشورهای عضو، به عنوان بخشی از تلاش برای توسعه Ùˆ تشویق نظام بانکداری اسلامی ØŒ مشارکت Ù…ÛŒ کند (همانجا).

استصناع شیوه ای میانْمدت Ùˆ قراردادی است Ú©Ù‡ به موجب آن یک طرف قرارداد، تولید چیزی را طبق مشخصات Ùˆ قیمت تعیین شده Ùˆ تØ‌ویل آن در تاریخی معیّن ØŒ تقبل Ù…ÛŒ کند. این تولید ممکن است صنعتی ØŒ ساختمانی ØŒ مونتاژ یا بسته بندی باشد. بانک از این طریق به توسعة تواناییهای صنعتی در کشورهای عضو Ú©Ù…Ú© Ù…ÛŒ کند، چرا Ú©Ù‡ با این شیوه تجارت کالا Ùˆ انتقال فنّاوری میان اعضا سرعت Ù…ÛŒ یابد Ùˆ فقدان منابع مالی ØŒ مانع از تولید کالاهای سرمایه ای نمی شود (همانجا).

بانک توسعة اسلامی سه شیوة اخیر را در دیگر نهادهای تأمین مالی توسعة ملی و بانکهای اسلامی در کشورهای عضو، بویژه برای تشویق توسعة صنایع متوسط و کوچک و عمدتاً در بخش خصوصی ، به کار برده است .

طبق شیوة خطوط اجاره ØŒ بانک توسعة اسلامی یک خط تأمین مالی به مبلغ مشخصی برای نهاد تأمین مالی توسعة ملی یک کشور عضو، تصویب Ù…ÛŒ کند Ùˆ آن نهاد نیز بر اساس آن ØŒ طرØ‌هایِ فرعی را به تصویب Ù…ÛŒ رساند. بدین ترتیب ØŒ بر اساس خطوط اجاره ØŒ فروش اقساطی Ùˆ استصناع ØŒ بانک نیازهای مالی طرØ‌ را تأمین Ù…ÛŒ کند (همانجا).

یکی دیگر از وظایف اصلی بانک توسعة اسلامی تأمین مالی Ú©Ù…Ú© فنی است . Ú©Ù…Ú© فنی عبارت است از اعطای تجربة فنی برای Ú©Ù…Ú© به آماده سازی یا اجرای طرØ‌ یا برنامه Ùˆ همچنین توسعة نهادها یا منابع انسانی . Ú©Ù…Ú© فنی دو نوع است : فعالیتهایی Ú©Ù‡ مستقیماً به طرØ‌ وابسته است Ùˆ فعالیتهای مشورتی . این کمکها به دوصورت جزئی از طرØ‌ Ùˆ عملیات مجزا تأمین مالی Ù…ÛŒ شوند (همو، 1999 د ). بانک 4% از بودجة سالانة خود را به این شیوه اختصاص داده است . در Ø‌ال Ø‌اضر Ú©Ù…Ú© فنی بانک علاوه بر طرØ‌ ØŒ مطالعات بخشی Ùˆ نهادسازی Ùˆ تØ‌قیق در فنّاوری پیشرفته Ùˆ اجرای طرØ‌های آزمایشی را نیز شامل Ù…ÛŒ شود (همو، 1418 ب ØŒ ص 5).

از دیگر وظایف اصلی بانک توسعة اسلامی تأمین مالی تجارت است . این کار در دو بخش تأمین مالی واردات و

تأمین مالی صادرات به انجام Ù…ÛŒ رسد. در بخش تأمین مالی واردات ــ Ú©Ù‡ از 1356 Ø´ /1977 به کار گرفته شد ــ بانک ارز مورد نیاز برای واردات توسعه ای کشورهای عضو را تأمین Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ بدین وسیله علاوه بر سرمایه گذاری وجوه اضافی بانک ØŒ تجارت میان کشورهای عضو نیز گسترش Ù…ÛŒ یابد. طبق این شیوه ØŒ بانک از طریق خرید کالا Ùˆ فروش آن به دریافت کننده به صورت بیع مرابØ‌Ù‡ ØŒ درمقابل اضافه قیمت معقول با ترتیبات پرداخت معوق اقدام Ù…ÛŒ کند. کالاهای مشمول تأمین مالی واردات عمدتاً کالاهای توسعه ای ØŒ همچون نفت خام Ùˆ انواع کود Ùˆ سیمان ØŒ را در بر Ù…ÛŒ گیرد (همو، 1419 الف ØŒ ص 5 Ù€11).

در طرØ‌ تأمین مالی صادرات ØŒ هدف بانک گسترده تر کردن

Ø‌وزة تجارت Ùˆ جریان سرمایه میان کشورها Ùˆ سازمانهای عضو است Ùˆ بدین منظور، بانک ØŒ اعتبارات صادراتی Ùˆ تسهیلاتی

برای تأمین سرمایه مطابق با اصول شرعی فراهم نموده است (شرکت اسلامی برای بیمه سرمایه گذاری و اعتبار صادراتی ، 1418، ص 2).

بانک ØŒ طبق اساسنامه اش ( رجوع کنید به مادّة 1)ØŒ به منظور توسعة اقتصادی ØŒ پیشرفت اجتماعی ØŒ بهبود وضع زندگی Ùˆ Ø‌فظ هویت اسلامی جوامع مسلمانِ کشورهای غیرعضو، اقداماتی کرده است ØŒ از جمله هیئتهایی به برخی از این جوامع فرستاده

تا وضع آموزشی Ùˆ اجتماعی Ùˆ اقتصادی آنان را ارزیابی کنند، از مراکز پژوهش اسلامی Ùˆ فعالیتهای فرهنگی Ø‌مایت کرده

و با چندین سازمان آموزشی اسلامی همکاری داشته است ،

به منظور اهدای Ú©Ù…Ú© هزینة تØ‌صیلی به دانشجویان Ùˆ دانش پژوهان جوامع اسلامی در کشورهای غیرعضو، به پنج دانشگاه بین المللی اسلامی از طریق وقف کمکهایی کرده

Ùˆ به صندوق نهادها Ùˆ سازمانهای خیریة کویت در اجرای طرØ‌های آموزشی اسلامی در سراسر جهان یاری رسانده است (بانک توسعة اسلامی ØŒ 1418 ج ØŒ ص 19Ù€20Ø› همو، 1421ØŒ ص 160Ù€163).

فعالیتهای بانک در زمینة وقف از دو بخش علمی Ùˆ عملی تشکیل Ù…ÛŒ شود. در بخش علمی بانک به بررسی مفهوم وقف از دیدگاه جدید پرداخته Ùˆ کوشیده است آگاهی عمومی را در این زمینه ØŒ از طریق تشکیل هم اندیشیها Ùˆ همایشها Ùˆ کارگاههای آموزشی در کشورهای عضو، افزایش دهد. در بخش عملی نیز از دو راه به مشارکت در سرمایه گذاری مستقیم در طرØ‌های وقفی کشورهای اسلامی پرداخته است . این راهها عبارت اند از: مشارکت در طرØ‌های سرمایه گذاری در کنار سازمانها Ùˆ مؤسسات وقفی کشورهای عضو؛ Ú©Ù…Ú© به تأسیس موقوفات جدید یا اعطای وام قرض الØ‌سنه برای توسعة موقوفات موجود، از بودجة کمکهای فنی Ùˆ مالی . از دیگر برنامه های بانک ØŒ تدوین کتاب شناسی وقف ØŒ بررسی تجربة موقوفات Ùˆ تشکیل بانک اطلاعات وقف است ( رجوع کنید به Ù…Ø‌مود اØ‌مد مهدی ØŒ ص 133Ù€ 139).

در مجموع ØŒ بانک توسعة اسلامی از 1355 تا 1380 Ø´ / 1976Ù€ 2001ØŒ 373 ØŒ 3 طرØ‌ Ùˆ عملیات تأمین مالی ØŒ معادل 93ر193 ØŒ 18 میلیون دینار اسلامی ØŒ را تصویب کرده است (بانک توسعة اسلامی ØŒ 1421ØŒ ص 33).

نهادها و مؤسسات وابسته به بانک توسعة اسلامی

هر کدام وظیفه ای دارند. وظایف مؤسسة آموزش و پژوهش اسلامی (تأسیس در 1360 ش /1981) عبارت است از: سازماندهی و هدایت پژوهشها برای کاربرد شریعت در اقتصاد

Ùˆ امورمالی Ùˆ بانکداری ØŒ آموزش Ùˆ افزایش کارکنان Ø‌رفه ای

در اقتصاد اسلامی ، و تأسیس مرکز اطلاعات برای فعالیتهای بانک . رئیس بانک ، رئیس مؤسسه نیز هست و با مشورت

هیئت مدیرة اجرایی ، مدیر مؤسسه را انتخاب می کند.

مؤسسه سه بخش فنی دارد: بخش اقتصاد اسلامی ، توسعه و همکاری ؛ بخش مالیه و بانکداری اسلامی ؛ بخش آموزش (همو، 1999 الف ).

به منظور تشویق سیاست خصوصی سازی در اقتصاد کشورهای عضو، بانک توسعة اسلامی ØŒ شرکت سهامی اسلامی برای توسعة بخش خصوصی را تأسیس کرد. این شرکت ــ Ú©Ù‡ عملیات خود را از 1378 Ø´ /1999 آغاز کرد ــ نهادی چند جانبه Ùˆ خصوصی است . مرکز اصلی آن در جدّه است Ùˆ دفاتر منطقه ای نیز دارد. سهامداران آن عبارت اند از: بانک توسعة اسلامی (50%)ØŒ کشورهای عضو (30%) Ùˆ مؤسسات مالی عمومی کشورهای عضو (20%). Ú©Ù„ سرمایة تصویب شده معادل یک میلیارد دلار است . این شرکت در زمینة تأمین مالی طرØ‌های متوسط Ùˆ Ú©ÙˆÚ†Ú© بخش خصوصی Ùˆ Ú©Ù…Ú© به تجهیز منابع مالی ضروری برای عملیات آنها فعالیت Ù…ÛŒ کند. همچنین در زمینة مدیریت داراییها Ùˆ پُرْتْفُویْهای تخصصی Ùˆ خدمات مشاوره ای Ùˆ Ú©Ù…Ú© فنی به اعضا Ùˆ بخش خصوصی فعال است (همو، 1421ØŒ ص 234Ù€ 235Ø› همو، 2002).

طرØ‌ اَضاØ‌ÛŒ برای استفاده از گوشت Ø‌یوانات قربانی شده در مراسم Ø‌ج تمتع ØŒ اجرا شد، زیرا غالباً قربانیها بدون استفاده

در همان جای ذبØ‌ رها Ù…ÛŒ شدند Ú©Ù‡ تهدیدی برای Ù…Ø‌یط زیست Ùˆ بهداشت عمومی بود. بانک توسعة اسلامی در تمامی مراØ‌Ù„ فعالیت دارد، از جمله در تهیة گوسفند، ذبØ‌ ØŒ تمیزکردن ØŒ بسته بندی Ùˆ نگهداری (همو، 1421ØŒ ص 241).

در 1375 Ø´ مرکز بین المللی کشاورزی در زیستِشور با تأمین مالی بانک توسعة اسلامی Ùˆ Ø‌مایت مالی صندوق اوپک Ùˆ صندوق عرب برای توسعة اجتماعی Ùˆ اقتصادیِ دولت امارات Ùˆ از طریق وزارت کشاورزی Ùˆ شیلات Ùˆ شهرداری دبی تأسیس شد. این مرکز به سبب کمیابی آب شیرین ØŒ برای ایجاد دانش فنی جدید در کشاورزی آب شور Ùˆ نیز جمع آوری اطلاعات در این زمینه تشکیل شد (همو، 2000).

صندوق واØ‌د سرمایه گذاری ØŒ صندوقی امانی است Ú©Ù‡ در 1368 Ø´ /1989 تأسیس شد Ùˆ بانک توسعة اسلامی منطبق با مفهومِ اسلامی مُضاربه ØŒ مضارب Ùˆ مدیر Ùˆ متولی امین صندوق است . صندوق در چارچوب قوانین بانک ØŒ دارای استقلال اجرایی Ùˆ مالی است Ùˆ دو وظیفه دارد: تجهیز منابع ØŒ سرمایه گذاری منابع تجهیز شده برای به دست آوردن بازدهی کافی . در زمینة تجهیز منابع ØŒ صندوق ØŒ پس اندازهای افراد Ùˆ مؤسسات سرمایه گذار را در طرØ‌های مولد در کشورهای عضو، سرمایه گذاری Ù…ÛŒ کندکه علاوه بر مشارکت در توسعة اقتصادی ،امکان کسب سود منطبق با شریعت را نیز به سرمایه گذاران Ù…ÛŒ دهد. صندوق ØŒ تجهیزات صنعتی ØŒ Ø‌مل Ùˆ نقل ØŒ ارتباطات دور، تجهیزات نفت ØŒ تجهیزات بیمارستانی Ùˆ از این قبیل را تأمین مالی Ù…ÛŒ کند. تا 1380 Ø´ ØŒ این صندوق در 101 طرØ‌ به صورت مستقیم یا مشترک معادل 26ر877 میلیون دلار امریکا سرمایه گذاری کرد (همو، 1421ØŒ ص 229Ù€230).

شرکت اسلامی برای بیمة سرمایه گذاری Ùˆ اعتبار صادراتی وابسته به بانک توسعة اسلامی ØŒ با هدف توسعة قلمرو مبادلات تجاری Ùˆ سرمایه گذاری میان کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در تیر1373/اوت 1994 تأسیس شد. تسهیلاتی Ú©Ù‡ شرکت فراهم Ù…ÛŒ کند عبارت است از: بیمة اعتبار صادراتی برای جبران صدمات ناشی از مخاطرات بازرگانی (خریدار) یا غیربازرگانی (کشور)Ø› بیمة سرمایه گذاری در مقابل مخاطرات کشوری همچون Ù…Ø‌دودیتهای انتقال ارز، مصادره ØŒ جنگ ØŒ آشوب داخلی Ùˆ نقض قرارداد از جانب دولت میزبان (شرکت اسلامی برای بیمة سرمایه گذاری Ùˆ اعتبار صادراتی ØŒ 1999ØŒ ص 15Ù€17).

صندوق امور زیربنایی ØŒ صندوقی است برای Ú©Ù…Ú© به توسعة امور زیر ساختی کشورهای اسلامی ØŒ با Ø‌مایت بانک توسعة اسلامی (250 میلیون دلار) Ùˆ تراست دارالمال الاسلامی (دویست میلیون دلار) تأسیس شد. تراست دارالمال ــ Ú©Ù‡ در 1360 Ø´ تأسیس شد ــ در بانکداری اسلامی Ùˆ بیمة اسلامی Ùˆ شرکت سرمایه گذاری در چهار قارة جهان فعالیت دارد. از جمله







وظایف صندوق ØŒ ایجاد فرصت برای دولتها Ùˆ سرمایه گذاران خصوصی برای مشارکت در طرØ‌های زیرساختی سودآور، فراهم نمودن سرمایه ها Ùˆ هدایت آنها Ùˆ افزایش سرمایه گذاری خارجی در امور زیرساختی است . بعضی از بخشهایی Ú©Ù‡ صندوق در آنها سرمایه گذاری Ù…ÛŒ کند، عبارت اند از: نیرو، ارتباطات دور، Ø‌مل ونقل ØŒ انرژی ØŒ منابع طبیعی ØŒ پتروشیمی ØŒ آب (بانک توسعة اسلامی ØŒ 2001).

بانک توسعة اسلامی به منظور افزایش دسترسی کشورهای عضو به تسهیلات اعتباری کافی برای تأمین نیازهای واردکنندگان و صادرکنندگان و بهره برداری از فرصتهای تجارت میان کشورهای اسلامی ، پرتفوی بانکهای اسلامی را تأسیس کرد. بدین ترتیب ، بیست بانک اسلامی و نهاد مالی در این پرتفوی ، مشارکت نمودند. پرتفوی ، هیئت شرکایی دارد که شامل پانزده عضو انتخابیِ بانکها و نهادهای مالی بنیانگذار عضو است و سیاستهای کلی پرتفوی را تعیین می کند. بانک توسعة اسلامی به عنوان مضارب ، عملیات پرتفوی را طبق مقررات آن و تصمیمات این هیئت مدیریت می کند (همو، 1419 ب ، ص 1ـ2).

داراییها و بدهیهای پرتفوی به طورکامل از داراییها و بدهیهای بانک جداست و سود خالص نیز هر سال میان شرکا توزیع می شود. منابع پرتفوی عمدتاً به صادرکنندگان و واردکنندگان بخش خصوصی اعطا می شود، هرچند بخشهای دولتی و عمومی نیز تأمین مالی می شوند (همانجا).

بانکهای اسلامی Ùˆ نهادهای متعددی در پرتفوی مشارکت دارند، از جمله : بانک توسعة اسلامی ØŒ بانک سرمایه گذاری البرکة (بØ‌رین )ØŒ بانک بین المللی اسلامی قطر (دوØ‌Ù‡ )ØŒ بانک اسلامی فیصل مصر (قاهره )ØŒ خانة تأمین مالی کویت (کویت )ØŒ مصرفُ فیصل الاسلامی (بØ‌رین ) Ùˆ بانک اسلامی قطر (دوØ‌Ù‡ Ø› رجوع کنید به همان ØŒ ص 1Ù€9).

جمهوری اسلامی ایران با تصویب مجلس شورای اسلامی در بهمن 1366 Ùˆ تصویب هیئت عامل بانک توسعة اسلامی در 3 اسفند 1367ØŒ با سرمایه ای معادل 5ر2 میلیون دینار اسلامی (Ø‌داقل سرمایه برای عضویت ) به عضویت بانک توسعة اسلامی در آمد (ایران . قوانین Ùˆ اØ‌کام ØŒ ص 928). تا 1383 Ø´ سرمایة ایران به 51ر694 میلیون دینار اسلامی رسید ( رجوع کنید بهجدول 1). از ابتدای عضویت ایران تا 1380Ø´ ØŒ بانک توسعة اسلامی تسهیلاتِ مندرج در جدول 2 را برای جمهوری اسلامی ایران تصویب کرده است .

جدول 1

تاریخ عضویت و پذیره نویسی کشورهای عضو بانک توسعة اسلامی



ردیف اعضای بانک مبلغ پذیره نویسی درصد

(واØ‌د: میلیون دیناراسلامی )

1 آذربایجان 76ر9 35ر1

2 آلبانی 50ر2 03ر0

3 اردن 47ر39 18ر0

4 ازبکستان

5 افغانستان 00ر5 07ر0

6 الجزایر 26ر124 72ر1

7 امارات متØ‌دة عربی 67ر561 76ر7

8 اندونزی 26ر124 72ر1

9 اوگاندا 41ر12 17ر0

10 ایران 51ر694 59ر9

11 بØ‌رین 89ر13 19ر0

12 برونی /برونئی دارالسلام 63ر24 34ر0

13 بنگلادش 82ر97 35ر1

14 بنین 76ر9 13ر0

15 بورکینافاسو 63ر24 34ر0

16 پاکستان 59ر246 41ر3

17 تاجیکستان 96ر4 07ر0

18 ترکمنستان 50ر2 03ر0

19 ترکیه 05ر626 65ر8

20 توگو 96ر4 07ر0

21 تونس 55ر19 27ر0

22 جیبوتی 50ر2 03ر0

23 چاد 76ر9 13ر0

24 ساØ‌Ù„ عاج 50ر2 03ر0

25 سنگال 65ر24 34ر0

26 سودان 07ر39 54ر0

27 سورینام 96ر4 07ر0

28 سوریه 92ر9 14ر0



بانک توسعة اسلامی ، 2003 الف ردیف اعضای بانک مبلغ پذیره نویسی درصد

(واØ‌د: میلیون دیناراسلامی )

29 سومالی 50ر2 03ر0

30 سیرالئون 50ر2 03ر0

31 عراق 05ر13 23ر0

32 عربستان سعودی 87ر1987 33ر27

33 عمان 35ر27 38ر0

34 فلسطین 85ر9 14ر0

35 قرقیزستان 50ر2 03ر0

36 قزاقستان 96ر4 07ر0

37 قطر 70ر97 35ر1

38 کامرون 63ر24 34ر0

39 کومور 50ر2 03ر0

40 کویت 64ر496 86ر6

41 گابن 77ر14 20ر0

42 گامبیا 96ر4 07ر0

43 گینه 63ر24 34ر0

44 گینه بیسائو 96ر4 07ر0

45 لبنان 76ر9 13ر0

46 لیبی 79ر793 96ر10

47 مالدیوی 50ر2 03ر0

48 مالزی 89ر157 18ر2

49 مالی 76ر9 13ر0

50 مصر 84ر686 48ر9

51 مغرب 24ر49 68ر0

52 موریتانی 76ر9 13ر0

53 موزامبیک 96ر4 07ر0

54 نیجر 41ر12 17ر0

55 یمن 24ر49 68ر0

جدول 2

تسهیلات بانک توسعة اسلامی برای جمهوری اسلامی ایران از 1367 تا 1380 ش



بانک توسعة اسلامی ، 1421، ص 28ـ29

عنوان تعداد میلیون دینار اسلامی میلیون دلار امریکا

اجاره 3 100ر51 35ر71

فروش اقساطی 4 23ر44 59ر61

خطوط تأمین مالی 2 50ر17 25ر24

تأمین مالی تجارت 51 41ر405 00ر625

کمک ویژة بلاعوض (صندوق وقف ) 6 29ر10 50ر13

منابع : ایران . قوانین Ùˆ اØ‌کام ØŒ مجموعه قوانین سال 1366 ØŒ تهران : روزنامة رسمی کشور، ( بی تا. ) Ø› البنک الاسلامی للتنمیة ØŒ اربعة Ùˆ عشرون عاما فی خدمة التنمیة لصالØ‌ الامة الاسلامیة : 1395Ù€1419 Ù‡ ( 1975Ù€ 1998 Ù… )ØŒ جده 1999Ø› Ù…Ø‌موداØ‌مد مهدی ØŒ «نقش بانک توسعة اسلامی در بهره وری موقوفات »، وقف : میراث جاویدان ØŒ سال 7ØŒ Ø´ 3 (پاییز 1378)Ø›

Afsalur Rahman, Economic doctrines of Islam , London 1979; The Islamic Corporation for the Insurance of Investment and Export Credit (ICIEC), Annual report 1418 H ) June 1997- May 1998 ) , [s.l.(: ICIEC, )1999(; idem, Investment insurance services for Islamic countries , )s.l.(; ICIEC, 1418/1998; Islamic Development Bank, Articles of agreement ,Djadde )1975(; idem, Information bulletin , Djadde 1992; idem, The IDB project cycle , Djadde 1418a; idem, Policies and procedures for utilizing technical assistance ) T.A. ), Djadde 1418b; idem, Special assistance operations , Djadde 1418c; idem, Import trade financing operations ) ITFO ) guidelines , Djadde 1419a; idem, Islamic Banks' Portfolio: information bulletin on utilization of financing facilities provided by the Islamic Banks' Portfolio managed by Islamic Development Bank , Djadde 1419b; idem, "Islamic Research and Training Institute (IRTI)", IRTI Website , 1999a. )Online(. Available: http://www.irti.org/ introduction. htm. )28 May 2004(; idem, "Leasing", The Islamic Development Bank Website , 1999b. )Online(. Available: http://www.isdb. org/english- docs/ idb-home/ MF Leasing. htm. )28 May 2004(; idem, "Loan financing", The Islamic Development Bank Website , 1999c. )Online(. Available: http://www.isdb. org/english- docs/ idb-home/MF Loan Home. htm.)28 May 2004];

idem, "Technical assistance", The Islamic Development Bank Website , 1999d. [Online(. Available: http://www. isdb.org/ english-docs/ idb-home/ MF Tec Ass-Home. htm. )28 May 2004(; idem, "International Center for Biosaline Agriculture", International Center for Biosaline Agriculture Website , 2000. )Online(. Available: http://www. biosaline. org/ about. htm. )28 May 2004(; idem, Annual report , Djadde 1421/2000-2001; idem, "IDB Infrastructure Fund", The Islamic Development Bank Website , 20 Mar. 2001. )Online(. Available: http://www.isdb.org/ english docs/fun home. htm. )28 May 2004(; idem, "Islamic Corporation for the Development of Private Sector (ICD)", The Islamic Development Bank Website , 2002. )Online(. Available: http://www.icdidb. com )28 May 2004(; idem, "IDB member countries", The Islamic Development Bank Website , 2003a. )Online(. Available: http://www.isdb.org/ english-docs/ idb-home/IDB - M- C. htm. )28 May 2004(; idem, "Modes of financing", The Islamic Development Bank Website , 2003b. )Online(. Available: http://www. isdb.org/ english-docs/ idb-home/ modefin. htm. )28 May 2004]; The Oxford encyclopedia of the modern Islamic world , ed. John L. Esposito, New York 1995, s.v. "Islamic Development Bank" (by Rodney Wilson).

/ سیدØ‌سین میرجلیلی /