تساخور ، قومی لزگی و سنّی مذهب در شرق قفقاز. جمعیت آنان حدود 000 ، 25 تن است . ( در 1378 ش / 1999 جمعیت آنان در داغستان حدود 200 ، 5 تن و در آذربایجان 000 ، 13تن بود ( > وطن : تاریخ مردمان و مناطق روسیه < ، ذیل مادّه ) ) . تساخورها خود را ییخبی ، اما دیگران آنان را تساخ می نامند که اسمی روستایی است . تاریخ این نام به قرن اول /





هفتم باز می گردد، یعنی زمانی که تساخور احتمالاً بخشی از اَرّان * (آلبانیای قفقاز) را تشکیل می داد. آنان در قرن چهارم ـ پنجم / دهم ـ یازدهم به اسلام گرویدند. در قرن نهم / پانزدهم جوامعشان با یکدیگر متحد شدند و به صورت سلطان نشین در آمدند. این سلطان نشین که در قرن دوازدهم /هجدهم الی سو نامیده می شد، در قرن بعد در روسیة تزاری ادغام گردید.

تساخورها که شغل اصلیشان شبانی بود، در درة دورافتادة سامور علیا در جنوب غربی داغستان و در آن سوی حوضة آبریز قفقاز بزرگ ــ که امروزه جزو جمهوری آذربایجان است ــ زندگی می کردند. اکنون حدود دو سوم تساخورها در آذربایجان و بیشترِ یک سوم باقیمانده در داغستان ، یعنی در روسیه ، زندگی می کنند.

زندگی تساخورها در خانواده های پدرتباری سازمان داده می شد که اغلب دو مکانی بود، بخشی در کوهستانها و بخش دیگر آن در دامنه های جنوبی کوههای آذربایجان . آنان با تغییر فصل با گله هایشان نقل مکان می کردند. ازدواج تساخورها درون قومی است . تقویم آنان با بسیاری از اعیاد اسلامی و اعیاد قدیمتر مشخص شده است .

زبان تساخوری متعلق است به زیرگروه لزگی از شاخة داغستانی از شعبة زبان شناختی قفقازی شرقی . کتیبه هایی به زبان تساخوری از قرن هفتم / سیزدهم باقی مانده است . آموزش عمومی خواندن و نوشتن در دورة شوروی آغاز شد. در اواسط دهة 1310ش / 1930 آموزش در مدارس به زبان تساخوری بود، اما چیزی نگذشت که زبان آذری جای آن را گرفت و پس از 1331ش / 1952 بترتیب به زبان آذری و روسی تدریس شد. از اوایل دهة 1370ش / 1990 برای احیای فرهنگ سنّتی و رواج دوبارة زبان تساخوری به عنوان زبان نوشتاری اقداماتی صورت گرفت . تساخورها در حفظ زبان مادری بسیار کوشا هستند؛ با این حال ، تساخورهای شهرنشین بیش از زبان تساخوری ، تحت تأثیر زبان آذری اند.

/ ه . ج . آ. ج . اسمیتس ( د.اسلام ) /