بهارستان غیبی ( غائبی ) ، تاریخی مفصل به فارسی درباره اُریسا/اریسه در سالهای 1017 تا 1034 تألیف میرزا ناتْهَن علاءالدین اصفهانی . پدر او، ملک علی اهتمام خان ØŒ مهاجری ایرانی بود Ú©Ù‡ در زمان سلطنت اکبر، مقام کوتوالی آگره را عهده دار بود، Ùˆ جهانگیر او را در 1016 به منصب فرماندهی هزار دَت (پیاده ) Ùˆ سیصد سوار ارتقا داد Ùˆ به عنوان میر بØ‌ر (فرمانده توپخانه Ùˆ ناوگان ) به بنگال فرستاد (رجوع کنید به جهانگیر، ص 68Ø› بهارستان غیبی ØŒ نسخة خطی ØŒ Ú¯ 2Ù¾ ). در بنگال ØŒ علاءالدین در ابواب جمعی پدرش به خدمت پرداخت Ùˆ به اسلام خان چَشتی ØŒ Ø‌اکم بنگال ØŒ بهار Ùˆ اریسا، نزدیک شد. پس از مرگ اهتمام خان در 1021ØŒ علاءالدین با درجة فرمانده نظامی پانصد دَت Ùˆ 250 سوار به خدمت پادشاه درآمد ( بهارستان غیبی ØŒ Ú¯ 97Ù¾ )ØŒ Ùˆ بعدها لقب «شتاب خان » به او داده شد.

بهارستان غیبی ØŒ Ú©Ù‡ در 1034 تألیف شده ØŒ تنها اثر ادبی علاءالدین Ùˆ Ø‌اوی خاطرات اوست . این کتاب اثر تاریخی مهمی است Ú©Ù‡ به سبکی ساده Ùˆ بی پیرایه نوشته شده ولی Ø‌اوی توصیف دست اول Ùˆ تفصیلی رویدادهای نظامی ØŒ سیاسی Ùˆ اجتماعی بنگال Ùˆ اریسا در رُبع اول سدة یازدهم قمری است .

این کتاب اطلاعات مفصلی دربارة قدرت نظامی افغانهای کَرّنی Ùˆ نوهَنی در شرق بنگال ØŒ افغانهای Ù¾ÙŽÙ†ÛŒ در اریسا Ùˆ روابط دربار مغولان هند با Ø‌کام غیرمسلمان Ú©ÙˆÚ† بَهار، آسام ØŒ اریسا، تیپرا ØŒ Ùˆ ارّکان به دست Ù…ÛŒ دهد ( بهارستان غیبی ØŒ Ú¯ 78Ù¾ ØŒ 97Ù¾ ØŒ 104Ù¾ ØŒ 211Ù€212Ù¾ ). شگفت اینکه بهارستان غیبی ظاهراً چندان مورد توجه قرار نگرفته است Ùˆ مورخان مغولی متأخر، از آن به عنوان منبع اطلاعات نقل قول نمی کنند. شاید این امر بدان سبب باشد Ú©Ù‡ سبک کتاب ادبی نیست ØŒ Ùˆ نیز مؤلف مایل است Ú©Ù‡ خود Ùˆ پدرش را قهرمان هر جنگی Ú©Ù‡ در آن شرکت جسته اند قلمداد کند.

این کتاب به چهار «دفتر» Ùˆ هر دفتر به چند «داستان » تقسیم شده است . دفتر اول Ú©Ù‡ «اسلام نامه » خوانده شده دربارة وقایعی است Ú©Ù‡ در زمان Ø‌کومت اسلام خان چَشتی در بنگال ØŒ بهار Ùˆ اریسا به وقوع پیوسته است Ø› دفتر دوم Ú©Ù‡ عنوانی ندارد، به دوران Ø‌کومت قاسم خان Ù…ÛŒ پردازد؛ عنوان دفتر سوم «ابراهیم نامه » Ùˆ راجع به Ø‌کومت ابراهیم خان فیروز جنگ است Ø› دفتر چهارم «واقعات جهانشاهی » است Ùˆ به ورود شاه جهان امیر یاغی به بنگال Ùˆ غصب قدرت در آنجا اختصاص دارد. از بهارستان تنها یک نسخه باقی است Ú©Ù‡ در زمان Ø‌یات مؤلف تهیه شده Ùˆ در کتابخانة ملی پاریس نگهداری Ù…ÛŒ شود. نسخه ای عکسی از این دست نویس در کتابخانة دانشگاه داکا موجود است Ú©Ù‡ بُهرَه ترجمة ملخصی از آن تهیه کرده است ( > تاریخ جنگهای مغولان هند در آسام ØŒ Ú©ÙˆÚ† بهار، بنگال ØŒ بهار، Ùˆ اریسا در عهد سلطنت جهانگیر Ùˆ شاه جهان < ØŒ گوهَتی ØŒ 1936).

منابع : جهانگیر، امپراتور هند، توزوک جهانگیری ØŒ کلکته 1864Ø› Ù…Ø‌مد شریف معتمد نخشبی ØŒ اقبالنامة جهانگیری ØŒ کلکته 1865Ø› نعمت اللّه بن Ø‌بیب اللّه ØŒ تاریخ خان جهانی Ùˆ مخزن افغانی ØŒ چاپ Ù…Ø‌مد امام الدین ØŒ ج 2ØŒ داکا 1962Ø›

Qeyam U'ddin Ahmad, "Mirza Nathan-a memoirist of the 17th century", in Historians of medieval India , ed., Mohibbul Hasan, New Delhi 1968; S.N. Bhattacharya, "Conquests of Islam Khan (1600-1613)", in Sarkar, History of Bengal II , Dacca 1948, 247-272, esp. p.247 n. 1; E. Blochet, Catalogue des manuscrits persan de la Bibliothةque nationale , Paris 1905-1934, I, 617; J. N. Sarkar, History of Bengal II , Dacca 1948, preface x; S. R. Sharma, Bibliography of Mughal India , Bombay 1938, repr. Philadelphia 1977, 69-70; Charles Ambrose Storey, Persian literature: a bio-bibliographical survey , Leiden 1927- , I/2, 714.

/ صدّیقی ( ایرانیکا ) /