بوسنوی سرایی ، محمدبن موسی ، مفسر، محدث و قاضی حنفی قرن یازدهم هجری . در حدود 1003، در بوسنه سرای (سارایوو) متولد شد. او را غلامک ، و به قولی ، چون در جوانی بسیار می دانسته ، علاّ مک لقب داده اند (محبی ، ج 4، ص 302؛ بغدادی ، ج 2، ستون 278؛ طاهربیگ ، ج 1، ص 360؛ حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 1372).

وی پس از تحصیلات ابتدایی ، در مدرسة غازی خسروبک دانش آموخت . در هفده سالگی به استانبول رفت و در آنجا به تحصیل و سپس تدریس پرداخت . در 1044، از سوی حکومت عثمانی ، قاضی القضات شهر حلب گردید. در آنجا علاوه بر سمت قضا به تدریس نیز سرگرم شد و در این کار شهرت یافت . مصطفی پاشای سلاحدار از بیم این که بوسنوی ستم وکلای وی را در بلادِ عرب فاش سازد، او را به حصار فرستاد و امر به گوشه نشینی کرد (طبّاخ ، ج 6، ص 232؛ محبی ، ج 4، ص 302ـ 303). او پس از زمانی اندک ، به بیماری نقرس دچار گردید و از حلب به اُسکُدار رفت و بار دیگر به سمت قضا در استانبول منصوب شد ولی کمی بعد در 1045 یا 1046، درگذشت (زرکلی ، ج 7، ص 119؛ د. ا. د. ترک ، ذیل مادّه ؛ طباخ ؛ محبی ، همانجاها؛ حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 193، ج 2، ستون 1064).

بیشتر آثار بوسنوی حاشیه و شرح بر نوشته های دیگران بوده ، که از آن جمله است : حاشیه بر شرح جامی بر کافیة ابن حاجب ؛ حاشیه بر شرح قطب الدین رازی بر شمسیه ؛ حاشیه بر شرح شریف جرجانی بر مفتاح العلوم سکاکی که آن را به حسین پاشا اهدا کرده است ؛ تعلیقه بر انوار التنزیل بیضاوی تا آخر سورة انعام ؛ احادیث الاربعین (حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 1372، 1767؛ طاهربیگ ، همانجا؛ ثریا، ج 4، ص 159). علاوه بر آن ، وی به کار ترجمه نیز همت گماشت و برخی آثار چون الجواهر المضیئة فی الاحکام السلطانیة ، اثر عبدالرئوف مُناوی * و حیاة الحیوان الکبری ، اثر دَمیری * ، را به ترکی ترجمه کرد (طاهربیگ ، همانجا).

---

منابع :
(1) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛
(2) محمد ثریا، سجل عثمانی ، استانبول 1308ـ 1315؛
(3) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛
(4) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(5) بروسه لی محمد طاهر بیگ ، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342؛
(6) محمد راغب طبّاخ ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء ، چاپ محمد کمال ، حلب 1408ـ 1409/1988ـ1989؛
(7) محمد امین بن فضل الله محبّی ، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر ، بیروت ( بی تا. ) ؛


(8) TDVIA , s.v. "Bosnev ªâ" (by Bekir Sadak).

/ مرتضی دهقان /