بَکربن وائِل ، نام اتØ‌ادیه ای قدیمی متشکل از قبایل عربِ مرکز، مشرق ØŒ Ùˆ پس از آنها اعراب شمال جزیرة العرب. قبیلة بَکر، مانند قبیلة عبدالقیس * ØŒ وابسته به گروهی بود Ú©Ù‡ بعدها رَبیعه خوانده شد. در تبارنامة قبیله ای ØŒ بنی بکر سه رده پایینتر از بنی عبدالقیس بود. قبیلة ثَعلَبة (بن عُکابَه ) را Ù…ÛŒ توان هستة مرکزی بکربن وائل به شمار آورد. به نوشتة یوشع ستون نشین (بند57) ایشان در 503 میلادی ØŒ در پادشاهی کِنده در شمال عربستان ØŒ قبیلة عمده ای تشکیل Ù…ÛŒ دادند. نام بکر اندکی پس از آن نیز در یکی از کتیبه های عربستان جنوبی آمده است (ریکمن ØŒ در موزئون ØŒ 1953ØŒ ص 510). در تبارنامة بکر، قبیلة ثعلبه در ردیف قبایل عِجل Ùˆ Ø‌َنیفة بن لُجَیم آمده است ØŒ ولی یَشکُربن بکر سه رده بالاتر است . ثعلبه خود به قبایل کوچکترِ بنی شیبان ØŒ ذُهل ØŒ تَیمَاللات (تیم اللّه )ØŒ Ùˆ قَیس تقسیم Ù…ÛŒ شود. قبایل بکر در سرزمین یَمامه Ù…ÛŒ زیستند Ú©Ù‡ خود شامل بود بر: اَلعِرض Ù€ یعنی وادی Ø‌َنیفه Ù€ Ùˆ شاخه های آن چون لُØ‌ا، Ú©Ù‡ در نقشه های جغرافیایی شَیب ها آمده ØŒ نِساØ‌ ØŒ اَلسُلَیّ، Ùˆ نیز ناØ‌یة الخَرج در سمت جنوب Ùˆ ناØ‌یة اَلوِتر Ùˆ توابع آن در شمال خطِ آبریز. مرکز یمامه یعنی Ø‌َجر (نزدیک ریاض کنونی ) نخست در دست قبیلة Ø‌نیفه بود، بعدها افراد قبایل دیگرِ بکر نیز در آنجا مسکن گزیدند. در میان ساکنان شهر دیگر، یعنی جَوّ (جوالیمامة Ú©Ù‡ بعدها خِضرَمة خوانده شد)ØŒ واقع در جنوب شرقی Ø‌جر نیز تعداد زیادی از بنی Ø‌نیفه بودند Ùˆ در آن سوی خط آبریز، واØ‌Ù‡ های قُرّان Ùˆ مَلهَم را در تملک خود داشتند. در نواØ‌ÛŒ دورتر شمال غرب ØŒ یعنی در مناطق ÙˆÙŽØ´ÙŽÙ… Ùˆ سُدَیر، نیز گروههای دیگری از بنی Ø‌نیفه به صورت مهاجر زندگی Ù…ÛŒ کردند. افراد ذُهل بن ثَعلبه هم بیشتر در (قریة بنی ) سَدُوس ØŒ در کنار وادیی Ú©Ù‡ به وِتر Ù…ÛŒ پیوندد، ساکن بودند؛ نام سَدوس نیز خود از نام یکی از شعب آن قبیله گرفته شده است . قبیلة قیس بن ثعلبه علاوه بر مناطق دیگر، در مَنفوØ‌Ù‡ واقع در جنوب ریاض کنونی مسکن داشتند. قراین نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ قریه هایی نیز به یَشکُر، عجل ØŒ Ùˆ شیبان تعلق داشته است . دو شهر جوّ Ùˆ Ø‌جر خود مرکز فرهنگی کهنسال بوده اند Ú©Ù‡ ØŒ به موجب روایات بعدی ØŒ به قبایل از میان رفتة طَسم Ùˆ جَدیس منسوب است . در دوره های صدر اسلام ØŒ هنوز تعدادی از میلهای سنگی در Ø‌جر مشاهده Ù…ÛŒ شد، اما میلهای جو، بر اثر یورش Ùˆ چپاولی Ú©Ù‡ به سرکردگی یکی از افراد سلسلة Ø‌َسّانِ عربستان جنوبی صورت گرفت ØŒ ویران شد (اعشی ØŒ Ø´ 13ØŒ بیت 16Ù€21).

در همة این واØ‌Ù‡ ها نخل پرورش Ù…ÛŒ دادند، اما در درة عِرض ØŒ Ùˆ نیز در خَرج غلّه هم کشت Ù…ÛŒ شد. در سالهای فراوانی ØŒ غله به مکّه صادر Ù…ÛŒ شد، اما در خشکسالی ØŒ Ù…Ø‌صول کفاف اهالی را هم نمی کرد (مُتَلَمِّس ØŒ Ø´ 5ØŒ ص 8Ø› اعشی ØŒ Ø´ 19ØŒ بیت 24ØŒ Ø´ 23ØŒ بیت 22Ù€23Ø› ابن هشام ØŒ ص 997 به بعد). چون قریه های متعلق به بکر نزدیک یکدیگر بود، غالباً میان افراد آنها نزاع در Ù…ÛŒ گرفت Ùˆ در خلال آن ØŒ نخلستانهای یکدیگر را به آتش Ù…ÛŒ کشیدند (اعشی ØŒ Ø´ 15ØŒ بیت 56Ù€57ØŒ Ø´ 38ØŒ بیت 9Ù€11Ø› یاقوت Ø‌موی ØŒ ذیل «مُØ‌َرَّقه »؛ پایینتر از سَدوس ). برخی از بکریان از این نوع زندگی روی برتافتند Ùˆ به صورت سربازان مزدور درآمدند (أوس بن Ø‌َجَر، چاپِ گیر ØŒ Ø´ 14Ø› مفضّل ضبّی ØŒ Ø´ 119)ØŒ بسیاری دیگر نیز Ú©ÙˆÚ† نشینی اختیار کردند ـکاری Ú©Ù‡ بعدها بیشتر قبایل آنها نیز در پیش گرفتند. این Ø‌رکت ممکن است به دنبال ظهور قبیلة کِنده در نیمة دوم قرن پنجم میلادی رخ داده باشد. دربارة مسیرهایی Ú©Ù‡ بکریان بدوی در آن روزگار درمی نوردیده اند اطلاع دقیقی در دست نداریم . با وجود این ØŒ از منابع متأخرتر (ریکمن ØŒ ص 510Ø› مفضل ضبی ØŒ ص 430ØŒ بیت 13) چنین بر Ù…ÛŒ آید Ú©Ù‡ مسیر Ú©ÙˆÚ† ایشان به سمت مغرب (Ùˆ شاید مشرق ) یمامه بوده است . در آن زمان ØŒ میان قبیلة بکر Ùˆ قبیلة دوست Ùˆ برادر آن ØŒ تَغلِب * ØŒ از دیرباز نزاعی مستمر وجود داشت ØŒ Ùˆ تنها در اواسط قرن ششم میلادی ØŒ آن هم با Ø‌مایت مکّه ØŒ در ذوالمَجاز، بیرون از Ø‌َرَم ØŒ پایان یافت (Ø‌ارث بن Ø‌ِلِّزة ØŒ ص 66). برخی یَوم کلاب اول (نبرد میان دو وارث پادشاهی کِنده ØŒ Ø‌دود 530 میلادی در ثَهلان واقع در جنوب غربی دُوادَمی ) را بØ‌Ù‚ یکی از وقایع همین جنگ دانسته اند. اندکی پس از آن ØŒ قبیلة تغلب Ù€ Ú©Ù‡ مسیر Ú©ÙˆÚ† آنها میان ساجِر واقع در سِرّ علیا Ùˆ نَطاع در نزدیکی خلیج فارس بود (مفضّل ضبی ØŒ همانجا؛ Ø‌ارث بن Ø‌لِّزة ØŒ بیت 79) Ù€ عربستان مرکزی را به جانب جلگه های ساØ‌Ù„ راست فرات سفلی ' ترک گفتند. شاید هم دسته هایی از ایشان قبلاً به آنجا Ú©ÙˆÚ† کرده بودند. قبیلة بکر نیز از ایشان پیروی کرد، اما نزدیک بطن فَلج متوقف شد. نام جاهایی Ú©Ù‡ شاعران در آن روزگار یا اندکی بعد ذکر کرده اند، دلالت بر آن دارد Ú©Ù‡ در دهه های بعد، مسیر Ú©ÙˆÚ† بکریان بدوی از شمال به سمت جنوب بوده است . سرزمینی Ú©Ù‡ بعدها قبایل تغلب Ùˆ بکر در نزدیکی کرانة طُوَیق رها کردند، پیش از 530 میلادی مسکن بنی تمیم * بود، Ø‌ال آنکه مسکن اصلی ایشان در کرانه های تَسریر قرار داشت . پس از 530 میلادی ØŒ ایشان از طویق به مشرق عربستان پراکنده شدند. از آنجا Ú©Ù‡ مسیرهای دو قبیله با یکدیگر تلاقی داشت ØŒ باید صلØ‌ میان آنها Ø‌فظ Ù…ÛŒ شد Ùˆ در واقع ØŒ در دهه های بعد، از نزاع میان بکر Ùˆ تمیم کمتر ذکری به میان آمده است .

در زمانی Ú©Ù‡ تغییر در مناسبات بکر Ùˆ تغلب ØŒ Ùˆ نیز بنی تمیم Ùˆ پادشاهان کنده Ùˆ Ø‌یره ایجاب Ù…ÛŒ کرد Ú©Ù‡ رهبران سیاسی بسیار مجرّبی بر سر کار آیند، چندین خاندان بزرگ قدعلم کردند. قهرمان کتاب > بِسطام بن قیس < اثر ا. براونلیش (لایپزیگ 1923) یکی از اعضای همین خاندانها، یعنی خاندان ذوالجَدَّین است . به برکت نفوذ Ø‌یره ØŒ شعر از همان آغازِ کار در میان ایشان ØŒ خصوصاً قبیلة قیس بن ثَعلبه ØŒ رواج یافت چنانکه این شاعران Ùˆ آثارشان گواه آن است : مُرَقِّش (Ø‌کایت او برای نخستین بار در قصیدة طَرَفه ØŒ الشعراء السِّتّة ØŒ Ø´ 13ØŒ ابیات 14 تا 19 آمده است . بعدها همین Ø‌کایت را شاعری Ø‌یری تقلید کرده است . باید توجه داشت Ú©Ù‡ شاعری به نام «مرقش اصغر» هرگز وجود نداشته است Ø› برای اثبات این معنی کافی است Ú©Ù‡ از میان منابع به یکی یعنی فرزدق ØŒ نقائض ØŒ ص 200ØŒ 15 اشاره کنیم )Ø› آثار عمروبن قَمیئه * (Ú©Ù‡ هرگز با امرؤالقَیس به روم شرقی سفر نکرده است )Ø› قصاید طَرَفه Ùˆ اعشی Ú©Ù‡ در قرن اول هجری هنوز Ø‌یات داشته اند. شعر در میان قبیلة یشکر نیز رو به تعالی داشت چنانکه Ø‌ارث بن Ø‌لزه از ایشان بود.

پس از آنکه عمروبن کُلثوم شاعر Ùˆ رئیس قبیلة تغلب ØŒ عمروبن هند، پادشاه Ø‌یره ØŒ را در 569Ù€570 میلادی کشت ØŒ Ùˆ قبیلة ÙˆÛŒ از جلگه های فرات سفلی ' به سمت شمال رودخانه کوچید، قبیلة بادیه نشین بکر قدم به دوران تازه ای نهاد. Ø‌دود سال 580 میلادی شاعری ( اخنس بن شهاب ) این بیت را سرود: ( ÙˆÙŽ بکرٌ لهاظَهْرُ العراقِ Ùˆ اِن تشأ/ یَØ‌ُلْ دونَها مِن الیمامةِ Ø‌اجبٌ (کذا) ) «سراسر دشت پهناور عراق از آن قبیلة بکر است . اما اگر خواهند، مدافعی از دشتهای بلند یمامه نیز به دفاعشان آید» (مفضل ضبی ØŒ Ø´ 41ØŒ بیت 11). اما Ø‌دود ده سال پس از آن ØŒ قبیلة تمیم ØŒ Ùˆ بویژه بنی یَربوع ØŒ مراØ‌Ù„ راه را به شتاب تمام پیمودند تا در فصل بهار، چادرهای خود را در الØ‌َزن بر پا دارند. همین امر منجر به غارتگریهای دو قبیله شد. برخی از آنها را Ú©Ù‡ بین سالهای 605 تا 615 میلادی رخ داده براونلیش ØŒ در کتابی Ú©Ù‡ پیش از این ذکر کردیم ØŒ وصف کرده است . اØ‌وال قبایل بدوی بکر در آن روزگار بخوبی معلوم است Ùˆ اطلاعاتی هم دربارة Ù…Ø‌Ù„ زندگی آنها وجود دارد. آن قبایل اینان بودند: شیبان ØŒ عجل ØŒ قیس Ùˆ تیم اللاّ ت بن ثعلبه . قبیلة عجل از مغرب تا ناØ‌یه ای Ú©Ù‡ بعدها راه Ø‌اجیان کوفه شد، Ùˆ از مشرق تا تُقَیِّد پیش تاختند. قبیلة شیبان چادرهای خود را در شمال Ùˆ جنوب خط معروف به کاظمه (نزدیک خلیج کویت ) Ù€ رأس العین = البُسَیَّة (ØŸ)Ù€ برافراشتند. قبیلة سَلمان Ùˆ قیس بن ثعلبه در منطقة جنوب شرقی قبایلِ پیش ØŒ میان مُسَنّاة (یاقوت اشتباهاً مثناة آورده ) Ùˆ رأس العین ØŒ ساکن شدند (اعشی ØŒ Ø´ 14ØŒ بیت 20ØŒ Ø´ 29ØŒ بیت 24). قبایل تیم اللات ØŒ قیس ØŒ Ùˆ عجل گرد هم آمدند Ùˆ اتØ‌ادیة لَهازِم را تشکیل دادند تا مغلوب قبیلة بنی شیبان نشوند. دقیقاً نمی دانیم Ú©Ù‡ بکریان شمال در Ú†Ù‡ مکانی قشلاق Ù…ÛŒ کردند؛ اما به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ قبیلة قیس بن ثعلبه ØŒ دست Ú©Ù… در Ø‌دود سالهای 580Ù€590 میلادی ØŒ متناوباً بین یمامه Ùˆ شمال نقل مکان Ù…ÛŒ کرده اند (اعشی ØŒ قصیدة Ø´ 32ØŒ Ú©Ù‡ شعری کهن است ØŒ بویژه بیت 48). بنی شیبان گاه تا واØ‌Ø© بØ‌رین در شرق عربستان پیش Ù…ÛŒ رفتند، در Ø‌الی Ú©Ù‡ بنی عجل ظاهراً در شمال باقی Ù…ÛŒ ماندند. هنگام تابستان ØŒ این قبایل در جنوب طَفّ، میان عین صَید Ùˆ ابوغار، هر جا Ú©Ù‡ آبی Ù…ÛŒ یافتند اتراق Ù…ÛŒ کردند. نبرد مشهور ذوقار در همین منطقه رخ داد، Ùˆ بنو ذُهل بن شیبان ØŒ در جنگی Ú©Ù‡ در Ø‌دود 605میلادی روی داد طلایة سواران ایرانیِ هامَرز را به عقب راندند (همان ØŒ Ø´ 40). علی رغم این پیروزی ØŒ بکریان پس از اندک مدتی دوباره به فرمان ایرانیان گردن نهادند. درهمان هنگام ØŒ آتش خصومتی Ú©Ù‡ در شمال میان بکر Ùˆ تمیم وجود داشت عربستان مرکزی را نیز فراگرفت . در اینجاامیرِ جوّ، هوذة بن علی از طایفة بنوØ‌نیفه ØŒ Ú©Ù‡ دست نشاندة ایرانیان بود، بشدت تØ‌ت فشار بنی تمیم قرار داشت تا اینکه Ø‌اکم ایرانی بØ‌رین ناچار شد Ú©Ù‡ مقاومت آنان را بشدت

در هم شکند ( رجوع کنید به همان ، ش 13، بیت 62ـ69). بدین ترتیب به عصر اسلام می رسیم .

تعدادی از بکریان شمال Ùˆ جنوب ØŒ خصوصاً از میان قبیله های عجل Ùˆ ذوالجَدَّین (از بنی شیبان ) به آیین نصرانیت گرویده بودند. اعشی Ùˆ هوذة بن علی نیز هر دو مسیØ‌ÛŒ بودند. پیوستن ساکنان یمامه به مُسَیلمه * نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ نصرانیت در آنجا ریشه نداونیده بود، اما اوضاع در شمال کاملاً متفاوت بود Ùˆ وضع مردی چون اَبجَربن جابر، سرکردة پیشین غَزو ( عشیره ای مقیم در عجلون ) ØŒ Ú©Ù‡ در 21/641 در کوفه به آیین مسیØ‌ÛŒ درگذشت ØŒ مسلماً در میان بنی عجل امری استثنایی نبوده است . قبیلة ذوالجدین نیز کیش مسیØ‌ÛŒ خویش را Ø‌فظ کردند؛ اما از بت پرستی ØŒ Ú©Ù‡ دربارة آن ابیات جالب توجهی در قصیدة عمروبن قَمیئه ØŒ (Ø´ 2ØŒ ابیات 9 تا15)ØŒ یافته Ù…ÛŒ شود، در آثار شاعران متأخر اثر چندانی باقی نیست ØŒ مگر آنکه اعشی (Ø´ 39ØŒ بیت 47) را نیز به شمار آوریم . در کتاب الاصنام ابن کلبی ØŒ از بت مُØ‌َرِّق مذکور در سلمان (یاقوت Ø‌موی ØŒ ذیل «مُØ‌رِّق ») نامی به میان نیامده است .

Ø‌ضرت Ù…Ø‌مد صلّی اللّه علیه وآله وسلّم ØŒ Ø‌تی پیش از فتØ‌ Ù…Ú©Ù‡ کوشید با هوذة بن علی مراوده برقرار کند، اما پیغام آن Ø‌ضرت با سردی Ùˆ نخوتِ هوذة مواجه شد. جانشین هوذه در Ø‌جر، مسیلمه بود. جای شگفتی است Ú©Ù‡ نام ثُمامة بن اُثال ØŒ مذکور در «سیرة » نبوی Ùˆ قضیة «ردِّه »، در شجره نامة ابن کلبی ،که در این باب بر روایت مرجعی از قبیلة بکر اعتماد کرده موجود نیست . دربارة ردّه در عربستان شرقی Ú©Ù‡ از قبیلة قیس بن ثعلبه به دیگر جاها سرایت کرد، Ù…ÛŒ توان فعلاً اطلاعاتی در > طرØ‌ Ùˆ برنامه ریزی < اثر ولهاوزِن (ج 6ØŒ ص 20 به بعد) یافت . از همین ایام ØŒ قبیلة بکر در شمال ØŒ از اختلافات شدیدی Ú©Ù‡ بر سر جانشینی شاه در تیسفون در گرفته بود (7Ù€11) استفاده کرده به غارت آن سرزمین Ø‌اصلخیز پرداختند (همچنانکه در ذوقار کرده بودند). مُثَّنی بن Ø‌ارثه Ú©Ù‡ یکی از رؤسای قبیلة ذهل بن شیبان بود، در این غارت سرآمدِ دیگران بود، Ùˆ چون خبر شکست ردّه را شنید، به اسلام گروید Ùˆ بدینسان پایة قدرت خود را استوارتر کرد. همو بود Ú©Ù‡ به یاری خالدبن ولید شرایطی فراهم آورد Ú©Ù‡ به تسلیم Ø‌یره انجامید، Ùˆ چون درآغاز سال 13 خالد به سوریه رفت Ùˆ مسلمانان ناچار موضع دفاعی به خود گرفتند، مثنی در پاییز همان سال Ø‌فظ ÙˆØ‌مایت سپاه اسلام را هنگام عقب نشینی در نبرد جسر بر عهده گرفت . ÙˆÛŒ آخرین شاهکار جنگی خود را سال بعد، در نزدیکی بُویَب نشان داد Ùˆ سپس بر اثر جراØ‌اتی Ú©Ù‡ برداشته بود درگذشت . در ضمن ØŒ بکر (وتمیم ØŸ) زمینه را برای سرزمینی Ú©Ù‡ بعدها ولایت بصره شد فراهم کردند. عجل Ùˆ Ø‌نیفه در جنگ نهاوند Ú©Ù‡ در 21 رخ داد شرکت کردند. بکریان همراه با سپاه بصره به سرزمین خراسان پا نهادند Ùˆ در 97 شمار آنها در این سرزمین بر هفت هزار تن بالغ بود (طبری ØŒ سلسلة دوم ØŒ ص 1291). آنها در هر دو سرزمین مسئول گسترش کینه توزیهای کهن قبیله ای بودند Ú©Ù‡ پس از اسلام هم با دامنة وسیعتری ادامه یافت . با قبیلة عبدالقیس ØŒ گروه ربیعة بصره را تشکیل دادند، Ùˆ بعدها، به اَزْد عُمان ØŒ Ú©Ù‡ Ø‌دود 60 به این ناØ‌یه کوچیده بود پیوستند. از آنجا Ú©Ù‡ بنی تمیمِ ساکن بصره با شاخه ای از عبدالقیس (یعنی اهل العالیة ) پیوند بسته بودند، ناچار کارشان با بکر مجدداً به جدایی انجامید. اما، پس از چند نبرد Ú©Ù‡ هنگام مرگ یزید اول (64) میان طرفین رخ داد، دشمنی فروکش کرد، Ùˆ هنگامی Ú©Ù‡ مالک بن مِسمَع (یکی از افراد مهمترین خاندانهای قیس بن ثعلبه ) در 71 خود را هواخواه خلیفه عبدالملک خواند، باز بکریان به صلØ‌ تن دادند. اما در خراسان وضع به گونه ای دیگر بود. در64 میان بکر Ùˆ تمیم مبارزة خونینی در گرفت Ùˆ در Ù¾ÛŒ آن ØŒ یک دوره دشمنی Ùˆ برخورد میان ربیعه Ùˆ ازد با قیس Ùˆ تمیم آغاز شد Ùˆ آن قدر ادامه یافت تا آنکه بکریان ØŒ در اینجا هم ØŒ سرداری خردمند Ùˆ زیرک به نام ÛŒØ‌یی بن Ø‌ُضَین یافتند. آخرین شخصیت بارزی Ú©Ù‡ از این قبیله برخاست ØŒ فرمانده سپاه Ùˆ دولتمردی به نام مَعن بن زائدة از طایفة ذهل بن شیبان بود.

هر چند بکریان از همان آغاز از جلگه های بصره بیرون رفتند، اما مدتی طولانی در نواØ‌ÛŒ کوفه باقی بودند. قبیلة عجل ØŒ همان مناطق سابق Ú©ÙˆÚ† خود را Ø‌فظ کردند Ùˆ بعدها آن را به سوی شمال شرقی توسعه دادند. اما بنی شیبان به سوی شمال غربی ØŒ تا آبهای اللَصَف در نزدیکی کوفه Ú©ÙˆÚ† کردند، سپس گروه انبوهی از ایشان به ناØ‌یة موصل در شمال رفتند Ùˆ در دو سوی دجله مسکن گزیدند. سه بیت شعری Ú©Ù‡ در دیوان عمروبن قَمیئه راه یافته (Ø´ 16)ØŒ غم غربتی را وصف Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ در مهاجرت به سرزمینهای بیگانه تا ساتیدَما (شاید جَبل مَقلوب مشرف به شهر)ØŒ گریبانگیر دختری جوان شده بود. نیز روایات ابومِخْنَف (طبری ØŒ سلسلة دوم ) دربارة شَبیب بن یزید، رهبر نجیب زادة خوارج (از قبیلة ذُهل بن شیبان Ú©Ù‡ در 78 کشته شده )ØŒ تردیدِ شگفت آور قبایل آن روزگار را در انتخاب میان زندگی صØ‌رانشینی Ùˆ تمدن شهری نشان Ù…ÛŒ دهد. بکریان از آنجا به نواØ‌ÛŒ شمال تا دیار بکر (Ú©Ù‡ نامی جدید است ) Ùˆ آذربایجان پراکنده شدند.

Ùˆ اما بنی شیبان باز به صورت قبیلة صØ‌رانشین عظیمی درآمد Ú©Ù‡ بهار Ùˆ تابستان را در منطقة میان زاب علیا وزاب سفلی ' چادر Ù…ÛŒ زدند، Ùˆ زمستانها خود را به منطقة جنوبی کوفه Ù…ÛŒ رساندند. ایشان در خلال قرن سوم در جلگة موصل دست به غارتگریهای مکرری زدند Ùˆ این امر خلیفه معتضد را برانگیخت تا در 280 به آنان Ø‌مله ورشود. در قرن پنجم ØŒ بنی شیبان تا سرزمینهای آبادِ عراق پیشروی کردند. سپس در آغاز قرن بعد، دیگربار در این منطقه از نظرها پنهان شدند. نام ربیعه در بصره Ùˆ خراسان ØŒ اندک اندک جایگزین نامهای بکر Ùˆ عبدالقیس ØŒ Ùˆ در مشرق جزیره (=دیار ربیعه ) جایگزین نامهای بکر Ùˆ تغلب شد. همین امر در عربستان نیز رخ داد. خاندان شاهی آل سعود سلسلة نسب خود را به ربیعه Ù…ÛŒ رسانند.

منابع : ابن کلبی ØŒ جمهرة النسب ØŒ نسخة خطی کتابخانة اسکوریال ØŒ Ú¯ 1Ù€49Ø› همان ØŒ نسخة خطی کتابخانة موزة بریتانیا، Ú¯ 193رـ226Ù¾ Ø› ابن هشام ØŒ سیرة رسول الله ØŒ چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن 1859Ù€ 1860Ø› میمون بن قیس اعشی ØŒ دیوان الاعشی Ø› Ø‌ارث بن Ø‌ِلِّزة ØŒ المُعَلّقة ØŒ چاپ آرنولد؛ Ù…Ø‌مدبن جریر طبری ØŒ تاریخ الرسل Ùˆ الملوک ØŒ چاپ دخویه ... ( Ùˆ دیگران ) ØŒ لیدن 1879Ù€1901ØŒ فهرست Ø› جریربن عبدالعزی متلمّس ØŒ دیوان المتلمس ØŒ چاپ فولرز؛ مفضّل ضبّی ØŒ المفضّلیات Ø› نقائض جریر والفرزدق ØŒ چاپ بِوَن Ø› یاقوت Ø‌موی ØŒ معجم البلدان ØŒ چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866Ù€1873Ø›





M. Frh. von Oppenheim, Die Beduinen, , Wiesbaden 1952, 211 f., 351 f.; Ulrich Thilo, Die Ortsnamen in der altarabischen Poesie , Wiesbaden 1958 (= Schriften der Frh. von Oppenheim-Stiftung , no. 3).

/ و. کاسکل ( د. اسلام ) /