بِغا ، کلمه ای در قرآن Ùˆ لغت عرب ØŒ Ùˆ مرادف زنا. راغب اصفهانی (ص 56) ریشة آن را «بَغی » به معنای از Ø‌دّ تجاوز کردن ØŒ Ùˆ ابن Ø‌جر عسقلانی (ج 4ØŒ ص 498) به معنای طلب دانسته است . به کسی Ú©Ù‡ مرتکب این عمل شود «بَغیّ» گفته Ù…ÛŒ شود Ùˆ جمع آن «بغایا» Ùˆ «بُغاة » است (ابن منظور، ج 1ØŒ ص 457). در قرآن ØŒ علاوه بر واژة بغا Ùˆ بغی (نور: 33Ø› مریم : 20ØŒ 28)ØŒ واژه های زنا (اسرا : 32Ø› نور: 2Ù€3Ø› ممتØ‌نه : 12)ØŒ فاØ‌شةٍ مبیّنةٍ (نساء: 19Ø› طلاق : 1)ØŒ فاØ‌شه (نساء: 15)ØŒ مسافØ‌Ø© (نساء: 24 Ù€ 25Ø› مائده : 5) نیز مترادف آن به کار رفته است . در لغت عرب ØŒ فُجور، اَسواء، عِهر، عِهار، سِفاØ‌ ØŒ Ùˆ تَسافُØ‌ نیز به همین معناست . به زن مرتکبِ این عمل ØŒ زانیه ØŒ فاØ‌شه ØŒ مُسافِØ‌Ù‡ ØŒ عاهِره ØŒ فاجره ØŒ مُعاهِره ØŒ مُومِسَه Ùˆ غیر آن ØŒ Ùˆ به مرد، زانی ØŒ مُسافØ‌ ØŒ عاهِر Ùˆ فاجر گفته Ù…ÛŒ شود (ابن منظور، ج 2ØŒ ص 257ØŒ ج 6ØŒ ص 275ØŒ ج 9ØŒ ص 451ØŒ ج 15ØŒ ص 48).

پیش از اسلام ØŒ جزیرة العرب به فØ‌شا Ùˆ فساد آلوده بود. روسپیان آن زمان سه دسته بودند:

1) زنانی Ú©Ù‡ آشکارا مرتکب زنا Ù…ÛŒ شدند Ùˆ بر سر در یا پشت بام خانه پرچمی Ù…ÛŒ افراشتند Ú©Ù‡ نشانة اجازة ورود مردان بود، Ùˆ به آنان ذَوات الرّایات Ùˆ قَیْنات Ù…ÛŒ گفتند (بخاری جعفی ØŒ ج 6ØŒ ص 132Ø› طبری ØŒ ج 9ØŒ جزء 18ØŒ ص 57Ø› بغوی ØŒ ج 3ØŒ ص 322Ø› قرطبی ØŒ ج 5ØŒ ص 142Ø› جوادعلی ØŒ ج 5ØŒ ص 540). مقارن ظهور اسلام ØŒ از زنانی به نامهای ساره Ùˆ رباب Ùˆ Ø‌نتمه در Ù…Ú©Ù‡ نام برده شده است Ú©Ù‡ به این عمل مشهور بودند (قمی ØŒ ج 2ØŒ ص 71Ù€72). ساره ØŒ در جنگ بدر، مشرکان قریش را بر ضد مسلمانان تØ‌ریک Ù…ÛŒ کرد (واقدی ØŒ ج 1ØŒ ص 39ØŒ 43)Ø› در فتØ‌ Ù…Ú©Ù‡ (سال هشتم ) پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلّم ØŒ با اینکه قتال Ùˆ خونریزی را ممنوع کرده بود، به قتل شش مرد Ùˆ چهار زن فرمان داد Ú©Ù‡ ساره یکی از آنان بود (واقدی ØŒ ج 2ØŒ ص 860Ø› مجلسی ØŒ ج 101ØŒ ص 12Ù€13). معمولاً این زنان در مراکزی کنار یکدیگر زندگی Ù…ÛŒ کردند. طبری نام این مراکز را مواخیر نوشته است (همانجا). مسعودی به وجود چنین Ù…Ø‌له هایی در کنار برخی شهرها از جمله طائف به نام Ø‌ارة البغایا اشاره کرده Ú©Ù‡ سُمیّه ØŒ کنیز Ø‌ارث بن کلده Ùˆ مادر زیاد * بن ابیه (متوفی 53)ØŒ در آنجا سکونت داشت (ج 3ØŒ ص 192). این زنان گاه به قصد ارتزاق ØŒ Ùˆ گاه به اجبار دیگران Ú©Ù‡ از اجرت کار آنان بهره Ù…ÛŒ بردند، مرتکب این عمل Ù…ÛŒ شدند؛ Ø‌ارث بن کلده ØŒ طبیب معروف طائف (مسعودی ØŒ همانجا)ØŒ Ùˆ عبدالله بن اُبَیّبن سَلُّول ØŒ رئیس منافقان مدینه ØŒ از جمله مردانی بودند Ú©Ù‡ کنیزان خود را به این کار وامی داشتند (قمی ØŒ ج 2ØŒ ص 78Ø› طبری ØŒ ج 9ØŒ جزء18ØŒ ص 103Ø› طوسی ØŒ ج 7ØŒ ص 434Ø› بغوی ØŒ ج 3ØŒ ص 344Ø› زمخشری ØŒ ج 3ØŒ ص 239Ø› طبرسی ØŒ ج 5ØŒ ص 42Ù€43Ø› ابوالفتوØ‌ رازی ØŒ ج 8ØŒ ص 216Ø› ابن کثیر، ج 3ØŒ ص 476Ø› Ø‌ویزی ØŒ ج 3ØŒ ص 602Ø› بØ‌رانی ØŒ ج 3ØŒ ص 133). از این زنان ØŒ اگر فرزندی به دنیا Ù…ÛŒ آمد به Ø‌ضانت رسمی مردی سپرده Ù…ÛŒ شد Ú©Ù‡ قیافه شناسان او را پدر بچه معرفی Ù…ÛŒ کردند (بخاری جعفی ØŒ ج 6ØŒ ص 133). به گفتة مفسران ØŒ آیاتی Ú©Ù‡ در آن واژة مسافØ‌Ù‡ به کار رفته

به این گونه زنان اشاره دارد (طبری ØŒ ج 9ØŒ جزء18ØŒ ص 55Ù€56ØŒ ج 9ØŒ جزء5ØŒ ص 13Ù€14Ø› قرطبی ØŒ ج 5ØŒ ص 142Ø› ابوØ‌یان ØŒ ج 3ØŒ ص 222).

2) زنانی Ú©Ù‡ رفاقتشان با مردان به فØ‌شای پنهانی Ù…ÛŒ انجامید Ùˆ از نظر عرب ØŒ نکوهیده نبودند؛ مفسران عبارت «مُتّخِذاتِ اَخدانٍ» (یا متَّخذی اخدانٍ = زنانی Ú©Ù‡ مردانی را به دوستی پنهانی گرفته اند؛ نساء: 25Ø› مائده : 5) را به آنان تفسیر کرده اند (طبری ØŒ ج 9ØŒ جزء5ØŒ ص 13Ø› قرطبی ØŒ ج 7ØŒ ص 133ØŒ 200Ø› ابوØ‌یان ØŒ همانجا؛ آلوسی ØŒ ج 6ØŒ ص 68Ø› جوادعلی ØŒ ج 5ØŒ ص 546).

3) زنانی که به شوهر خود خیانت می کردند و، از نظر عرب ، مجازات آنان مرگ بود (جوادعلی ، ج 5، ص 560).

فØ‌شا برای مردان عرب ØŒ در هیچ زمانی عیب شمرده نمی شد؛ فقط در صورتی Ú©Ù‡ مردی با زن شوهردار زنا Ù…ÛŒ کرد، ممکن بود گرفتار ایذا Ùˆ انتقام بستگان او شود؛ زیرا Ú©Ù‡ شرف خانوادگی آنان را از میان برده بود (همان ØŒ ج 5ØŒ ص 561).

در میان عرب جاهلی ØŒ غیر از این سه طریق ØŒ راههای دیگری نیز بود، اما آنها را گونه ای نکاØ‌ Ù…ÛŒ شمردند؛ مانند نکاØ‌ رَهط ØŒ استبضاع Ùˆ بدل . در نکاØ‌ رهط ØŒ کمتراز ده مرد بر زنی وارد Ù…ÛŒ شدند Ùˆ فرزند به هر Ú©Ù‡ او معین Ù…ÛŒ کرد تعلق Ù…ÛŒ گرفت (بخاری جعفی ØŒ ج 6ØŒ ص 132Ù€133)Ø› گاهی نیز در تصاØ‌ب فرزند، خصوصاً اگر پسر بود، بین آنان نزاع Ù…ÛŒ شد (ثقفی ØŒ ص 42). در نکاØ‌ استبضاع ØŒ مرد همسر خود را در اختیار مردی شجاع یا سخنور یا زیبا قرار Ù…ÛŒ داد تا از او پسری با آن صفات بیاورد (بخاری جعفی ØŒ ج 6ØŒ ص 132). در نکاØ‌ بدل ØŒ مرد همسر خود را به دیگری Ù…ÛŒ سپرد Ùˆ در مقابل همسر او را در اختیار Ù…ÛŒ گرفت (برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به ابن عبدالبرّ، ج 3ØŒ ص 1249Ø› ابوالفتوØ‌ رازی ØŒ ج 9ØŒ ص 172Ø› اØ‌زاب :52). در اسلام همة این روشها ممنوع اعلام شده Ùˆ در Ø‌Ú©Ù… فØ‌شا قرار گرفته است ( رجوع کنید به نکاØ‌ * ).

از وجود فØ‌شای مقدس در میان عرب جاهلی هیچگونه اطلاع مستندی در دست نیست . برخی از نویسندگان ØŒ دو بت «اساف * » Ùˆ «نائله * » را نشانة این سنت دانسته اند ( د. اسلام ØŒ چاپ دوم ØŒ ضمیمه ØŒ ذیل واژه Ø› دربارة فØ‌شای مقدس رجوع کنید به دورانت ØŒ ج 1ØŒ ص 289ØŒ 561Ø› > دایرة المعارف دین < ØŒ ذیل "Hierodouleia" )ØŒ اما بررسی تاریخ Ùˆ عقاید آنان ØŒ خلاف این نظر را اثبات Ù…ÛŒ کند؛ زیرا روایت ابن کلبی (ص 9ØŒ 29) Ø‌اکی از مسخ شدن زن Ùˆ مردی است Ú©Ù‡ هنگام خلوت در درون کعبه به فØ‌شا پرداختند Ùˆ پیکر سنگ شدة آنان را برای عبرت مردم در صفا Ùˆ مروه گذاشتند؛ اگرچه گذشت زمان موجب فراموش شدن انگیزة نصب این دو بت شد، Ùˆ آنها نیز مانند دیگر بتان پرستش شدند.

اسلام همانند تمام ادیان آسمانی بشدت فØ‌شا را ناروا شمرده (طباطبائی ØŒ ج 13ØŒ ص 88) Ùˆ برای پیشگیری ØŒ از سویی اثرات Ùˆ عواقب سوء آن را گوشزد Ùˆ این عمل را نهی کرده ( رجوع کنید به اعراف : 33Ø› Ù†Ø‌Ù„ : 90Ø› اسراء: 32Ø› نور: 33Ø› فرقان : 68Ø› ممتØ‌نه : 12)ØŒ Ùˆ از سوی دیگر به ازدواج ترغیب کرده است .

در بسیاری از دوره های تاریخ در سرزمینهای اسلامی ØŒ به دلیل اجرا نشدن اØ‌کام دین Ùˆ Ú†Ù‡ بسا روی آوردن خود Ø‌کومتگران به شهوترانی ØŒ فØ‌شا در جامعه رواج داشته Ùˆ Ø‌تی خانه ها یا Ù…Ø‌له هایی به این کار اختصاص Ù…ÛŒ یافته است ( رجوع کنید به مقدسی ØŒ ص 312ØŒ 324ØŒ 326ØŒ 328)Ø› با اینهمه نهی صریØ‌ قرآن از فØ‌شا قابل تردید نیست ( رجوع کنید به د. اسلام ØŒ چاپ دوم ØŒ همانجا).

نکتة Ø‌ایز اهمیت این Ú©Ù‡ در قرآن (نور:33) از مسلمانان خواسته شده است Ú©Ù‡ برای مال دنیا کنیزان خود را Ú©Ù‡ به عفاف Ùˆ پاکدامنی مایل اند، به بغا واندارند (لا تُکرِهوا فَتَیاتِکُم عَلَی البِغاءِ اِن اَرَدنَ تَØ‌َصُّناً). شاید از مفهوم آیه (نه منطوق آن ) چنین استنباط شود Ú©Ù‡ اگر به فØ‌شا مایل باشند، اجبار آنان اشکالی ندارد، در Ø‌الی Ú©Ù‡ به گفتة ابن شهید ثانی در معالم (ص 90)ØŒ اجماع مفسران Ùˆ فقهای اسلام بر این است Ú©Ù‡ این آیه به هیچوجه ØŒ بر Ø‌لّیت زنا دلالت ندارد. در تفسیر این آیه سه وجه بیان کرده اند: الف ) عبارت «اِن اَرَدنَ تَØ‌صُّناً» از قیود غالبی است Ùˆ از آن نمی توان انتزاع «مفهوم » کرد؛ یعنی کنیزان غالباً به فØ‌شا مایل نبودند، صاØ‌بانشان آنان را به فØ‌شا وا Ù…ÛŒ داشتند (قمی ØŒ همانجا؛ طبری ØŒ ج 9ØŒ جزء18ØŒ ص 103Ø› طوسی ØŒ ج 7ØŒ ص 434Ø› بغوی ØŒ ج 3ØŒ ص 344Ø› طبرسی ØŒ همانجا؛ ابوالفتوØ‌ رازی ØŒ ج 8ØŒ ص 216Ø› ابن کثیر، ج 3ØŒ ص 476Ø› کرمانی ØŒ ج 10ØŒ ص 113)Ø› ب ) اجبار زنان به فØ‌شا وقتی صادق است Ú©Ù‡ خود خواستار پاکدامنی Ùˆ عفت باشند؛ بنابراین زنی Ú©Ù‡ مایل به بغاست به اجبار نیاز ندارد تا آیه بر جواز اجبار او دلالت کند (طوسی ØŒ ج 7ØŒ ص 434Ø› طبرسی ØŒ همانجا؛ زمخشری ØŒ ج 3ØŒ ص 239Ø› ابوالفتوØ‌ رازی ØŒ ج 8ØŒ ص 216Ø› فخر رازی ØŒ ج 23ØŒ ص 221Ø› قرطبی ØŒ ج 12ØŒ ص 254Ø› ابن شهید ثانی ØŒ ص 89Ø› بیضاوی ØŒ ج 4،ص 79Ø› قسطلانی ØŒ ج 4ØŒ ص 140Ø› ابن Ø‌جر عسقلانی ØŒ ج 4ØŒ ص 539Ø› کرمانی ØŒ ج 10ØŒ ص 113)Ø› ج ) قولی به زجّاج منسوب است Ú©Ù‡ با سیاق آیه منافات دارد (قرطبی ØŒ ج 12ØŒ ص 255). مفسران نیز شأن نزول آیه را در Ø‌Ù‚ عبدالله بن اُبیّبن سلول دانسته اند Ú©Ù‡ کنیزان خود را به بغا وا Ù…ÛŒ داشت . آنان نزد پیامبر از او شکایت کردند Ùˆ آیة مذکور نازل شد (نیز رجوع کنید به زنا * ).

منابع : علاوه بر قرآن Ø› Ù…Ø‌مودبن عبدالله آلوسی ØŒ روØ‌ المعانی ØŒ چاپ Ù…Ø‌مود شکری آلوسی ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› ابن ابی الØ‌دید، شرØ‌ نهج البلاغه ØŒ چاپ Ù…Ø‌مد ابوالفضل ابراهیم ØŒ قاهره 1385Ù€1387/ 1965Ù€ 1967ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› ابن Ø‌جر عسقلانی ØŒ فتØ‌ الباری ØŒ چاپ Ù…Ø‌ب الدین خطیب ØŒ قاهره 1407/1986Ø› ابن شهید ثانی ØŒ معالم الدین Ùˆ ملاذالمجتهدین ØŒ قسمت اصول فقه معروف به معالم الاصول ØŒ چاپ مهدی Ù…Ø‌قق ØŒ تهران 1362 Ø´ Ø› ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصØ‌اب ØŒ چاپ علی Ù…Ø‌مد بجاوی ØŒ قاهره ( 1380/1960 ) Ø› ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› ابن کلبی ØŒ کتاب الاصنام ØŒ چاپ اØ‌مد زکی پاشا، قاهره 1332/1914؛ابن منظور، لسان العرب ØŒ بیروت 1412/1992Ø› Ø‌سین بن علی ابوالفتوØ‌ رازی ØŒ تفسیر روØ‌ الجِنان Ùˆ روØ‌ الجَنان ØŒ چاپ ابوالØ‌سن شعرانی Ùˆ علی اکبر غفاری ØŒ تهران 1382Ù€1387Ø› Ù…Ø‌مدبن یوسف ابوØ‌یان ØŒ تفسیر البØ‌رالمØ‌یط ØŒ بیروت 1403/1983Ø› هاشم بن سلیمان بØ‌رانی ØŒ البرهان فی تفسیر القرآن ØŒ چاپ Ù…Ø‌مودبن جعفر موسوی زرندی ØŒ تهران 1334 Ø´ Ø› Ù…Ø‌مدبن اسماعیل بخاری جعفی ØŒ صØ‌ÛŒØ‌ البخاری ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› Ø‌سین بن مسعود بغوی ØŒ تفسیرالبغوی : المسمی معالم التنزیل ØŒ چاپ عبدالرØ‌مان العک Ùˆ مروان سوار، بیروت 1415/ 1995Ø› عبدالله بن عمر بیضاوی ØŒ وارالتنزیل واسرارالتأویل ØŒ مصر 1330ØŒ چاپ افست بیروت ( بی تا. ) Ø› ابراهیم بن Ù…Ø‌مد ثقفی ØŒ الغارات ØŒ بیروت 1407Ø› عبد علی بن جمعه Ø‌ویزی ØŒ کتاب تفسیر نورالثقلین ØŒ چاپ هاشم رسولی Ù…Ø‌لاتی ØŒ چاپ افست قم 1383Ù€ 1385Ø› ویلیام جیمز دورانت ØŒ تاریخ تمدن ØŒ ج 1: مشرق زمین گاهوارة تمدن ØŒ ترجمة اØ‌مد آرام ØŒ تهران 1367 Ø´ Ø› Ø‌سین بن Ù…Ø‌مد راغب اصفهانی ØŒ المفردات فی غریب القرآن ØŒ چاپ Ù…Ø‌مد سید کیلانی ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› Ù…Ø‌مودبن عمر زمخشری ØŒ الکشاف عن Ø‌قائق غوامض التنزیل ØŒ بیروت ( بی تا. ) ؛مØ‌مدØ‌سین طباطبائی ØŒ المیزان فی تفسیرالقرآن ØŒ بیروت 1390Ù€1394/ 1971Ù€1974Ø› فضل بن Ø‌سن طبرسی ØŒ مجمع البیان فی تفسیر القرآن ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› Ù…Ø‌مدبن جریر طبری ØŒ جامع البیان فی تفسیر القرآن ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› Ù…Ø‌مدبن Ø‌سن طوسی ØŒ التبیان فی تفسیر القرآن ØŒ چاپ اØ‌مد Ø‌بیب قصیر عاملی ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› جوادعلی ØŒ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام ØŒ بیروت 1976Ù€ 1978Ø› Ù…Ø‌مدبن عمر فخر رازی ØŒ التفسیر الکبیر ØŒ قاهره ( بی تا. ) Ø› چاپ افست تهران ( بی تا. ) ØŒ Ù…Ø‌مدبن اØ‌مد قرطبی ØŒ الجامع لاØ‌کام القرآن ØŒ بیروت 1407/1987Ø› اØ‌مدبن Ù…Ø‌مد قسطلانی ØŒ ارشاد الساری لشرØ‌ صØ‌ÛŒØ‌ البخاری ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› علی بن ابراهیم قمی ØŒ تفسیرالقمی ØŒ بیروت 1412Ø› Ù…Ø‌مدبن یوسف کرمانی ØŒ صØ‌ÛŒØ‌ ابی عبدالله البخاری بشرØ‌ الکرمانی ØŒ بیروت 1401/ 1981Ø› Ù…Ø‌مدباقر بن Ù…Ø‌مدتقی مجلسی ØŒ بØ‌ارالانوار ØŒ بیروت 1403/1983Ø› علی بن Ø‌سین مسعودی ØŒ مروج الذهب Ùˆ معادن الجوهر ØŒ چاپ شارل پلا، بیروت 1965Ù€ 1979Ø› Ù…Ø‌مدبن اØ‌مد مقدسی ØŒ اØ‌سن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ØŒ بیروت 1408/1987Ø› Ù…Ø‌مدبن عمر واقدی ØŒ کتاب المغازی للواقدی ØŒ چاپ مارسدن جونس ØŒ لندن 1966Ø›

EI 2 , suppl., s.v. "Bigha  '"; The Encyclopedia of religion , ed. M. Eliade, NewYork 1987, s.v. "Hierodouleia" (by Frإdإrique Apffel Marglin).

/ اکبر ترابی /