بخش هشتم نمونه‌هايى از برهان در قرآن

قال اللّه تعالى: (اُدْعُ إِلى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ‌).[1]

خداوندِ آگاه به استعداد و ظرفيت و حالات افراد، مراتب هدايت و ارشاد را در آيه فوق بيان فرموده، بعضى انسان‌ها از خواص به حساب مى‌آيند و قدرت فراگيرى حكمت (برهان و استدلال و فلسفه) را دارا مى‌باشند و معقول و منطقى هستند، به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مى‌فرمايد به وسيله حكمت (برهان) آنان را دعوت به راه حق بنما و عده‌اى از عامه مردم هستند و توان درك مطالب و مفاهيم برهانى و عميق را ندارند و روحيه پاك و زلال دارند كه فرموده با پند و اندرز و موعظه و خطابه كه هدف آن اقناع مردم مى‌باشد، دعوت به راه پروردگار بنما و كسانى را كه اهل استدلال و جدل هستند و چه بسا از روحيه عناد و لجاجت برخوردارند با آنان به طريق جدل احسن به بحث و دعوت بپردازد. البته اين ترتيب در دعوت كلّيت ندارد و چه بسا بشود با موعظه و جدال احسن افراد اهل استدلال را نيز دعوت به حق و حقيقت نمود.

جلال‌الدين سيوطى از نجم‌الدين طوفى نقل مى‌كند: «قَدِ اِشْتَمَلَ الْقُرْآنُ الْعَظيمُ عَلى جَميعِ الْبَراهينِ وَما مِنْ بُرْهانٍ وَ دِلالةٍ وَتَقْسيمٍ وَ تَحْذيرٍ تَبْنى مِنْ كُلِيّات الْمَعْلُوماتِ الْعَقْلِيَّةِ وَالسَّمْعِيّةِ اِلاّ وَكِتابُ اللّهِ قَدْ نَطَقَ بِهِ لكِنْ اَوْرَدَهُ عَلى عاداتِ الْعَرَبِ دُونَ دَقائِقِ طُرُقِ المُتَكَلِّمينَ‌»[2]

مى‌فرمايد: قرآن با عظمت دربردارندۀ تمام برهانها و دليل‌ها مى‌باشد و هيچ برهان

[1]- سورۀ نحل، آيۀ 125.

[2]- الاتقان فى علوم القرآن، ج 2، ص 373.