نقش فاعل وحي و نقش قابل آن

و به طور كلي هرچند شخص مكاشف از درختي كه خود غرس نموده ميوه مي‌چيند - همان طور كه برخي گفته اند: "فمن شجرة نفسه جني ثمرة غرسه"[1] - ولي با نظر به اطلاق حق تعالي و نامتناهي بودن هستي او و تقييد و متناهي بودن نفس شخص مكاشف، محوريت و نقش اساسي كه هر مكاشف و مشاهد و صاحب وحي و الهام در پذيرش و دريافت حقيقت دارد تنها محوريت و نقش قابلي و پذيرنده است نه نقش فاعلي و تأثيرگذار يا هر دو نقش در يك رتبه، تا اينكه لازم آيد اگر مثلا پيامبر6 را "كاملا بشر" دانستيم كتاب الهي او را هم بشري بدانيم و او در صورت گري معنا و رنگ آميزي آن مؤثر بوده باشد يا حالات نفساني او همانند خوشحالي يا بدحالي، معنا را متناسب با خود دگرگون كند; بلكه برعكس، آن معنا و صورت دريافتي در عالم عقل و خيال شخص مكاشف و صاحب وحي و الهام است كه او را متناسب با معنا و صورت، مسرور يا غمگين مي‌نمايد. و اساسا حالات نفساني كه مشغله نفس هستند مانند شادماني از چيزي يا غمگين بودن از آن كه - از صفات ذات الاضافه و طرفيني هستند و حتما بايد چيزي مورد توجه باشد كه نفس از آن شادمان يا غمناك باشد و علاوه بر آن خودشان مشغله نفسي مي‌باشند - با آن فنائي كه در

---