نام کتاب : روضة الأنوار عباسى (در اخلاق و شيوه كشوردارى) نویسنده : محقق سبزوارى جلد : 1 صفحه : 829
ملمّات الدّهر من أهل الخاصّة. و إنّما عماد الدّين، و جماع
المسلمين، و العدّة للأعداء، العامّة من الأمّة؛ فليكن صغوك لهم، و ميلك معهم.»
يعنى: «بايد كه دوستترين كارها به سوى تو اوسط چيزى باشد كه در
حقيقت باشد، و آن چيزى، است كه متوسّط باشد، ميانه افراط و تفريط و بر حدّ اعتدال
و استقامت باشد، و عامترين آنها به حسب عدل باشد- يعنى، عدالت آن شاملتر باشد و به
مردم بيشتر رسد- و جامعتر باشد رضاى عامّه و جمهور رعايا را، نه آنكه مخصوص خاصّه
و اهل مكنت و اعتبار و اقتدار باشد. به درستى كه ناخشنودى عامّه ناس دفع مىكند
خشنودى خاصّه ناس را- يعنى، خشنودى خاصّه در جنب سخط عامّه نمىنمايد و ناخشنودى
خاصّه نزد خشنودى عامّه متنفّر است و ضررى نمىرساند- و نيست هيچ احدى از رعيّت
گرانبارتر بر والى به حسب مؤنتها در زمان فراخى و آسانى، و كمباريتر و مددكاريتر
در وقت بلا، و كراهتدارندهتر عدل و انصاف را در امور، و خواهندهتر مطالب و اغراض
را به الحاح و مبالغه، و كمشكرتر در وقت عطا، و دير عذرپذيرفتهتر در وقت منع، و
ضعيف صبرتر نزد فرودآمدنهاى غمهاى روزگار از خواصّ رعيّت. و ستون دين و محلّ
جمعيّت مسلمين و كارسازى و تهيّه از جهت دشمنان عامّه از امتند. پس، بايد كه بوده
باشد محبّت تو از براى ايشان، و بوده باشد ميل تو با ايشان.»
غرض حضرت آن است كه بيشتر در بند رضاجويى عامّه رعيّت بايد بود و
خشنودى ايشان را بر خشنودى جماعت خواصّ ترجيح بايد داد؛ به جهت كثرت و عمومى كه
عامه را هست، خاصه را در جنب ايشان قدرى نيست، و مع ذلك خاصه را چند خاصيت هست كه اين
خواصّ باعث ترجيح جانب عامّه مىگردد: يكى آنكه خاصّه در وقت فراخى و آسانى
گرانبارتر و پرمؤنتترند. ديگر، آنكه در وقت بلا و سختى كم معونتترند و انصاف و
عدل را بيشتر كراهيت دارند، چه به حسب غرور و كبرى كه دارند و بزرگى كه به خود
اعتقاد مىكنند، خواهش ترجيح و تفضّل در همه باب دارند و به حقّ خود راضى نمىشوند
و بر حقّ استحقاق خود نمىايستند. ديگر، الحاح و مبالغه ايشان در طلب انجاح و
حوايج بيشتر است. ديگر، شكر ايشان در وقت عطا كمتر است، و قبول عذر كردن ايشان در
وقت منع كمتر است، و صبر ايشان در شدايد ضعيفتر است.
نام کتاب : روضة الأنوار عباسى (در اخلاق و شيوه كشوردارى) نویسنده : محقق سبزوارى جلد : 1 صفحه : 829