و سرور به امنيّت، و قرابت به مودّت، و عقل به تجربه.» و از سخنان اوست كه، «حقير مگيريد رأى جزيل را از مرد حقير كه كسى سهل نمى‌گيرد درّه را هرگاه غواصّ پست مرتبه باشد.»

و ببايد دانست كه عقل آدمى به همه چيز محيط نمى‌تواند شد، هرچند شخصى صاحب فكر عميق و تجارب بسيار بوده باشد. بسيار مى‌شود كه از راهى غافل مى‌شود و انديشه او به آن چيزى كه مصلحت در آن است نمى‌رسد. و هرگاه با جمعى مشاورت نمايد و عقلها و فكرهاى ايشان را با عقل و فكر خود منضمّ سازد و در رأى هريك تأمّل و تفكّر بسيار به‌جا آورد، لامحاله طريق صواب ظاهر و معلوم خواهد گشت، چه عقلهاى بسيار چون با يك عقل ضمّ شوند، نور و روشنى عقل بيشتر خواهد شد، و در آنچه تدبير كند ندامتى نخواهد بود.

و مشاورت را چند فايده است: يكى، اطّلاع بر نهج صواب و طريق مصلحت. دوم، احاطه و اطّلاع بر وجوه تدبيرات و تجارب هر گروه. سوم، حصول مودّت و محبّت در قلوب رؤسا و زعما و اعيان سپاه و غيرهم؛ چه هرگاه پادشاه در امرى از امور ملكى، مانند حروب و غير آن، با امرا و خواصّ خود مشاورت نمايد، الفت و استيناس‌[1] ايشان بيشتر مى‌شود. چهارم، آراى خواصّ و امرا هرگاه با پادشاه در امرى موافق باشد[2] و مصلحت كار را در وجهى معيّن دانند، سعى و اهتمام ايشان در آن كار بيشتر خواهد بود و در اتمام آن امر جدّ زياده خواهند كرد. پنجم، اطّلاع بر مقادير عقل و اندازه تجارب و دانش هريك از نزديكان ظاهر مى‌شود، و پادشاه بر حقيقت احوال هريك مطّلع مى‌گردد. ششم، دشمنان چون دانستند كه پادشاه در مهمّات شرايط تفكّر و تدبير و استشاره مرعى مى‌دارد، اعتقاد و اعتماد ايشان بر خرد و عقل پادشاه زياده مى‌شود.

هفتم، چون خواصّ بينند كه پادشاه در امور ايشان مشورت مى‌نمايد، در تحقيق و تفتيش امور و اطّلاع بر مخفيّات و معرفت وجوه تجارب سعى بيشتر خواهند كرد و به اين وسيله اطّلاع بر چيزهاى مخفى و خصوصيّات اوضاع احوال دوست و دشمن بيشتر حاصل‌

[1] - انس گرفتن، خو گرفتن.

[2] -« باشد»، به صيغه مفرد، اگر به« آراء» برگردد صحيح است.