اضطراب است. دانايان و اصحاب تجارب دانند كه اگر چند روزى مزاج جهان آرميده باشد، موادّ فساد ذخيره است و قدرى كلّى از آن جمع مى‌شود، و هيچ‌كس و هيچ‌چيز بر يك حال نمى‌ماند و پيشتر كسى خبردار نمى‌شود كه از فلان ناحيه دشمنى قوى به حركت درخواهد آمد، مانند بيمارى كه پيشتر از حدوث آن خبر به كسى نمى‌رسد، بلكه اثر آن به يك ناگاه ظاهر مى‌شود؛ [184 آ] و همچنين به يك ناگاه اثر حركت و مصادمت خصوم به ظهور مى‌رسد، و هرگاه لشكر مهيّا نباشد، در آن وقت لشكر نمى‌توان گرفت و تحصيل آن آسان نيست. و لشكريان كه در آن وقت سامان يابند، و تجربه حال ايشان نشده باشد و سالها ورزيده اين كار نشده باشند، پيداست كه از ايشان چه كار خواهد آمد، بلكه چنان لشكرى باعث خرابى و بى‌انتظامى و شكست لشكر آزموده مى‌شود و عدم آن بسا به از وجود است. پس، بر پادشاه لازم است كه پيش از وقوع وقايع و حدوث حوادث، سرانجام لشكرها بنمايد و لشكر هميشه مهيّا و مستعدّ و حاضر داشته باشد كه در وقت حاجت به ادنى اشاره‌اى اجتماع عساكر و حضور ايشان ميسور و مقدور باشد تا در وقت ظهور آثار فتنه و فساد مخالفان و خصمان، طريق دفع ايشان موقوف بر امور بعيد الوقوع نباشد، همچنانكه در وقت صحّت ابدان اگر كسى مغرور به صحّت شود و گويد: «تحصيل و ادّخار ادويه حاجت نيست، و وجود كسانى كه ادويه از مواضع بعيده مى‌آورند و ذخيره مى‌كنند عبث است؛ الحال صحّت حاصل است. اگر بيمارى رودهد، در آن وقت تحصيل دوا خواهد شد»، بنابر آنكه بعضى ادويه از مصر آرند و بعضى از شام و بعضى از چين و خطا و بعضى از هند و سند، اگر پيشتر نياورده باشند، در مخازن و بيوتات سلاطين و اكابر و دكاكين دوافروشان ذخيره و محفوظ نباشد، در وقت حدوث مرض چگونه تحصيل توان كرد؟ و همچنين بعضى تراكيب و معاجين باشد كه بايد مدّتى بر آن بگذرد كه آثار مطلوبه بر آن مترتّب گردد، و در حين حدوث امراض چگونه تحصيل آن توان كرد؟ و بسيار بوده كه پادشاه را بر سبيل اسراف و تبذير و توسّع در بلاد، مأكولات و مفاخر ملبوسات و مفروشات و بذلهاى بيموقع و امثال آن خرج بسيار بوده، يا به سبب بى‌انتظامى امور و عدم كفايت ارباب اشغال و عمّال و اهالى اعمال و ظلم و تعدّى ايشان، خرابى به حال رعايا و مملكت راه يافته و ضعف و نقصان فاحش به‌