داشت و بعضى علماى اين فنّ را از بلاد ماوراء النّهر و غيره جهت اين مهمّ طلب نموده بود و ايشان از تمشيت اين امر عظيم عاجز آمده بودند، و چون آوازه وفور فضايل و كمالات و اطّلاع بر دقايق علوم مولانا معظّم قدوة الحكماء المحقّقين اعظم الافاضل المتأخّرين خواجه نصير الملّة و الدّين محمّد الطّوسى را كه در آن وقت در حبس ملاحده قهستان‌[1] بود شنيده بود و شوق تمام به صحبت حضرت خواجه داشت. در وقتى كه برادر خود هلاكو خان را با لشكرى سنگين مأمور ساخته بود كه از آب آهويه عبور نموده، تسخير بلاد ايران نمايد با او مقرّر داشته بود كه چون تسخير بلاد قهستان و فتح قلاع ملاحده نمايد، جناب خواجه را نزد او به بلاد شرقى فرستد. و هلاكو خان بعد از فتح بلاد مذكور چون به صحبت جناب خواجه رسيد و او را در كمال فضل و دانش و عقل تمام و تدبير صحيح يافت، راضى به مفارقت خواجه نگرديد و او را در مرتبه اعلى اعتبار فرموده در معظمات مهمّات ممالك از مشورت او تعدّى نمى‌نمود. و در زمان او، خواجه مأمور به بستن رصد گرديده در ظاهر مراغه ترتيب رصد نمود.

و امّا علم احكام نجوم‌[2] از فروع علم طبيعى است و در ضمن معرفت اين علم، فوايد بسيار حاصل مى‌شود.

يكى، اطّلاع بر امور آينده و اين فايده‌اى عظيم است، چه در طبيعت رغبت به دانستن‌

[1] - قهستان همان كوهستان است و به مناسبت وضع طبيعى آن به اين نام موسوم گرديده. قهستان محاط ميان كوير لوت و خراسان و سيستان بوده و تون، قاين و گناباد از شهرهاى آن بوده‌اند. ماركوپولو اين ايالت را« تونوكاين» ناميده است. لسترنج، صص 377 و 378.

[2] - آنچه به نام علم نجوم شناخته شده دو علم است: اوّل، علم احكام نجوم. و آن علم دلالتهاى كواكب است بر حوادث آينده، و بسيارى از چيزهايى كه اكنون موجود است، و نيز بسيارى از حوادث گذشته. علم احكام نجوم در شمار نيروها و حرفه‌هايى درمى‌آيد كه انسان به‌وسيله آنها مى‌تواند از حوادثى كه در آينده پيش خواهد آمد باخبر شود.

دوم، علم نجوم تعليمى، و آن همان است كه در شمار علوم و تعاليم(- رياضيات) جاى دارد و درباره اجسام آسمانى و كره زمين بحث مى‌كند. ر ك: فارابى، احصاء العلوم، ترجمه حسين خديوجم، صص 84 تا 86.