اين خيال همگى متوجّه قدرت خود شده و قدرت اصل را كه سرچشمه همه قدرتهاست- يعنى، قدرت قادر على الاطلاق را- فراموش كرده و ندانسته كه دانايى و توانايى همه به اوست.

و ملك در آن حال غافل شده كه خداى عز و جلّ فرموده: كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ‌[1] يعنى: «بسيار جا گروه اندك غلبه كرده‌اند بر گروه بسيار، به رخصت خداى عز و جلّ» و خداى عز و جلّ در قرآن مجيد فرموده: وَ يَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئاً وَ ضاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلى‌ رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنْزَلَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها وَ عَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ ذلِكَ جَزاءُ الْكافِرِينَ‌[2] اين آيه خطاب است به لشكر حضرت رسول صلّى اللّه عليه و اله يعنى، ياد كنيد روز حنين را، و حنين اسم رودخانه‌اى است كه در آنجا ميانه لشكر مسلمانان و كفّار جنگ واقع شد؛ «اذ اعجبتكم» «وقتى كه به عجب آورد شما را كثرت شما». يعنى، به بسيارى لشكر خود مغرور شديد.

«و آن كثرت از شما هيچ كفايتى نكرد و سودى نداشت و زمين بر شما تنگ شد با فراخيى كه دارد، پس پشت داديد، يعنى گريختيد. پس، فرود آورد خداى عز و جلّ آرام را از جانب خود بر رسول خود و بر مؤمنان». يعنى، آرام گرفتيد و نگريختيد. و آن كسان كه پشت بر معركه نكردند و نگريختند و آرام از جانب خدا بر ايشان نازل شد حضرت مقدّس رسول صلّى اللّه عليه و اله بود و حضرت مقدّس امير المؤمنين- صلوات اللّه عليه- و نه كس ديگر از بنى هاشم؛ و «انزل جنودا لم تروها» يعنى: «فرستاد خداى عز و جلّ لشكرها كه نديده بودند- يعنى، لشكرهاى غيبى از فرشتگان- و تعذيب فرمود [8 آ] كافران را و آن است جزاى كافران».

غرض آنكه در روز حرب حنين لشكر مسلمانان به قولى دوازده هزار بودند و لشكر كفّار چهار هزار بودند. در خاطر مسلمانان مى‌گذشت كه، «لشكر ما بسيار است، ما را

[1] - بقره: 249.

[2] - توبه: 25 و 26.