معروف و نهى منكر به‌جا آورد، و اهل ايمان را از شرّ و آفت كفّار و متغلّبان‌[1] نگاه دارد و اندازه هركس بداند و هريك را به حسب استحقاق و استعداد متوجّه كمال دارد و در تهذيب اخلاق و اعمال خلق بكوشد و رفع آفتها و فسادها در زمين بكند، و آن شخص را امام و خليفه خداى عز و جلّ گويند و حكما او را ملك على الاطلاق گويند و افلاطون او را مدبّر عالم گفته و آن شخص پادشاه اصلى و ملك حقيقى است؛[2] هرچند دست او به قهر و غضب از تصرّف در امور ملك كوتاه باشد، چون حضرت امام المشارق و المغارب، علىّ بن ابى طالب 7 در وقتى كه مخالفان به غصب و تعدّى تصرّف در پادشاهى كرده بودند.

و آن پادشاه و امام، نور خداست در زمين و حجّت خداى عز و جلّ است بر مردمان. و نورى است درخشان بر زمين و آسمان و سراپا فيض و هدايت و بركت و سعادت است؛ و به ميمنت وجود او باران رحمت مى‌بارد و بادها مى‌وزد و درختان ميوه مى‌دهد و آبها شيرين و خوشگوار مى‌باشد، بلكه اگر امام يك‌دم در عالم نباشد، فيض از اين عالم بالكلّيه منقطع مى‌شود، بلكه فيض وجود نيز از اين جهان مرتفع مى‌شود. و در وصف در نمى‌آيد حال و كمال آن امام و [مجلّدات‌][3] به آن وفا نمى‌كند و اگر به آن مشغول شويم، از غرض [اين كتاب بازمانيم.][4]

و پادشاه مطلق و امام و حاكم على الاطلاق، گاهى پيغمبر باشد، چون حضرت آدم و سليمان و داوود و حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و اله و غيرهم؛ و گاهى غير نبى باشد، چون حضرت امير المؤمنين و ساير ائمه هدى- عليهم سلام اللّه- و هيچ زمان از وجود امام اصل خالى نمى‌باشد، ليكن در بعضى ازمنه، به جهت [7 آ] حكمتها و مصلحتها، امام اصلى از نظرها غايب مى‌باشد و كسى را وصول به خدمت آن امام ميسّر نيست، ليكن از فيض وجودش اين جهان معمور است و آثار و بركات و ميامن و فوايد او به خلق مى‌رسد.

و مثل او چون آفتابى است كه در زير ابر پنهان باشد كه مدد روشنايى و فيوضات او بر زمين ظاهر و هويداست. و در آن زمان كه امام از نظرها غايب و پنهان باشد، به حسب‌

[1] - غلبه‌كنندگان.

[2] - آنچه در اين فصل تا اينجا آمده اقتباسى است از: اخلاق ناصرى، صص 247 تا 253.

[3] - اصل افتادگى دارد و در مر:« مجلّد». اينجا از مج نقل شد.

[4] - اصل افتادگى دارد و از مج افزوده شد.