باب دوم از قسم دوم در تدبير و سلوك پادشاه نسبت به طبقه اهل قلم‌

كه ايشان علما و حكما و فقها و اهل شرع و وزرا و اشراف و قضات و اطبا و منجّمان و كتّاب و منشيان و محاسبان و مستوفيان و امثال ايشانند كه قوام دين و دولت به وجود ايشان مرتبط است.

و [144 ب‌] در اين باب چند فصل است:

فصل اول: در تدبير ترتيب و تربيت ملوك متعلقان و مخصوصان و ملازمان را على الاطلاق، خواه از طبقه اهل قلم باشند و خواه از طبقات ديگر.

ببايد دانست كه پادشاه را در سرانجام احوال ملك و نسق امور پادشاهى انصار و اعوان بسيار در كار است. جمعى جهت حفظ دين و مذهب و ضبط قواعد شرع و ملّت و ارشاد و هدايت انام و اشاعت مراسم اسلام و معرفت قوانين عقلى و تعليم ضوابط كلّى و مساعدت در امور اخروى؛ و اين طبقه عالمان و حكيمان و فقيهان و مجتهدان و صدور[1] و

[1] - شغل صدارت از جمله مشاغل شرعى و مذهبى در دوره صفويه بوده است. ميرزا سميعا در باب وظايف صدر گويد:« لازمه منصب مطلق صدارت تعيين حكام شرع و مباشرين اوقاف تفويضى و ريش‌سفيدى جميع سادات و علما و مدرّسان و شيخ الاسلامان و پيش‌نمازان و قضات و متوليان و حفّاظ و ساير خدمه مزارات و مدارس و مساجد و بقاع الخير و وزراى اوقاف و نظار و مستوفيان و ساير عمله سركار موقوفات و محرّران و غسالان و حفاران با اوست.»( نك: تذكرة الملوك، ص 2)، همچنين مينورسكى به تغييراتى كه در وظايف صدور در دوران سلطنت صفويه رخ داده اشاره كرده است. وى گويد:« شاه سليمان وظايف صدر را تفكيك و آنها را به صدر خاصه و عامه سپرد. صدر خاصه به امور خالصه سلطنتى مى‌پرداخت و صدر عامه به املاك عامه مردم. صدر خاصه از لحاظ رتبه بر صدر عامه برترى داشت و در مجامع و بارهاى عام بر دست چپ سلطان مى‌نشست و در دست راست سلطان وزير اعظم قرار مى‌گرفت. صدور را معمولا نواب مى‌خواندند و آنان با خاندان سلطنت وصلت مى‌كردند.» سازمان ادارى حكومت صفوى يا تعليقات مينورسكى بر تذكرة الملوك، صص 73 و 74.