عالم قدس مآثر الطاف عطوفت تزيينش، نكهت‌[1] ازهار گلستان انس نسيم لطفش، كه با رحمت آميخته، تفسيده‌[2] دلان كنج احزان را ترويح باد بهارى آب زلال لطف و عطوفتش، تشنه‌لبان باديه حرمان را فيضان ابر كوهسارى، در نظر والاى همّتش حاصل متاع بحر و كان چندان قدر ندارد كه به ميزان اعتبار توان سنجيد [و][3] در پيش كوه حلم و وقارش، وقار كوه را در سلك كاهى نتوان كشيد. اعنى اعلى حضرت شاهنشاه ظلّ اللّه ملايك سپاه مظهر الطاف ربّانى، مورد عطاياى سبحانى، ملجأ سلاطين كامكار، ملاذ[4] اساطين‌[5] خواقين‌[6] ذو اقتدار، چراغ دودمان مصطفوى، فروغ خاندان مرتضوى، لوامع اشراق بوارق عقل كامل، نسايم قدس شمايم عدل شامل، انجمن‌افروز محفل عدل و داد، شعله جانسوز نهال جور و بيداد، ممهّد اساس العظمة بالسّلطنة الباهرة، مالك رقاب الجبابرة بالسّطوة القاهرة، السّلطان بن- السّلطان بن السّلطان و الخاقان بن الخاقان بن الخاقان، مورد جلايل فتوحات ربّانى الشّاه عبّاس الحسينّى الموسوىّ الثّانى‌[7]- ادام اللّه تعالى على العالمين حسن رعايته [3 ب‌] و ابدّ فى المشارق و المغارب انوار رأفته- كه‌

[1] - بوى دهان.

[2] - از مصدر تفسيدن به معنى به غايت گرم شده.

[3] - از مر افزوده شد.

[4] - پناهگاه، دژ.

[5] - جمع« اسطوانه» است به معنى ستون و ركن. اينجا ظاهرا به معنى بزرگ و برجسته است.

[6] - جمع« خاقان» كه عنوان پادشاهان چين و ترك بوده است.

[7] - شاه عباس دوم صفوى هفتمين پادشاه از سلسله صفويه، پسر شاه صفى كه در صفر سال 1052 ق. به‌جاى پدر به تخت سلطنت نشست و در ربيع الاول سال 1077 ق. در حدود دامغان وفات يافت، و در قم در مقبره پدرش، شاه صفى، مدفون شد.

در آغاز سلطنت، چون هنوز به سنّ رشد نرسيده بود، ظاهرا تحت نفوذ و تربيت وزرا يك چند تقوا و درستى نشان داد و ميخوارگى را منع كرد. امّا وقتى به سن رشد رسيد، خود در عشرت و ميخوارگى افراط نمود. با اين همه، پادشاهى لايق و نجيب بود، و بعد از شاه اسماعيل اوّل و شاه عباس اوّل صفوى، بر ساير پادشاهان اين سلسله مزيّت تمام داشت. عدالت را دوست داشت، و در ساختن ابنيه( مانند كاخ چهلستون اصفهان) و تشويق صنايع اهتمام مى‌ورزيد. رفتار او با شاهزادگان ازبك، كه به دربار او پناه آوردند، حكايت از جوانمردى و مهربانى او داشت.

به دوران وى نخستين تجاوز روسها به ايران به دنبال اعزام مأمورين سياسى رخ داد. شاه عباس دوم، سفير فرانسه و هند را به گرمى پذيرفت و در 1070 ق. خود نيز سفيرى به هند، به دربار اورنگ زيب، گسيل داشت.

دايرة المعارف فارسى مصاحب، ج 2، بخش اوّل، صص 1660 و 1661.