تَعْمَلُونَ‌[1] يعنى: «وصيّت نموديم انسان را به والدين- غرض آن است كه وصيّت نموديم كه آدمى در حقّ ايشان احسان نمايد- حمل كرده است مادر شخص او را در حال سستى بر روى سستى- چون زن حامله را روزبه‌روز سستى زياد مى‌شود و بار سنگينتر مى‌شود و قوا ضعيفتر مى‌گردد و فرصت استراحتى نيست كه لمحه‌اى بار سنگين را بگذارد و باز بردارد.»

«و فصاله فى عامين.» يعنى: «باز شدن از شير بعد از دو سال است.» و اين سخن اشاره به آن است كه مادر بعد از تعب كشيدن به سبب آن بار سنگين بعد از گذاشتن آن بار فارغ نيست، چه او را اهتمام شير دادن و حفظ كردن طفل و اهتمام زياده نسبت به او داشتن تا دو سال لازم است.

«ان اشكر لى.» يعنى: «شكر كن مرا و والدين خود را كه به سوى من است بازگشت و اگر مجاهده كنند والدين با تو بر آنكه شريك سازى با من چيزى را كه نيست تو را به او علمى، پس اطاعت ايشان مكن.» يعنى، اگر تو را تكليف به كفر كنند، اطاعت ايشان مكن؛ و ليكن احسان نسبت به ايشان بكن و مصاحبت كن با ايشان در دنيا مصاحبت نيكو و متابعت كن راه آن كسى كه بازگشت به سوى من كرده و از راه پيروى هوى و شيطان به حق رجوع نموده. پس، به سوى من است بازگشت شما و جزاى نيكوكار و گناهكار خواهم داد. پس، خبر مى‌كنم شما را به آنچه به‌جاى مى‌آوريد از اعمال.

ابو ولاد خياط مى‌گويد كه، پرسيدم از حضرت صادق 7 از قول خداى عز و جلّ كه‌ «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً» چيست اين احسان؟ فرمود كه، احسان آن است كه نيكودارى صحبت [104 آ] ايشان را و ايشان را محتاج به آن نسازى كه از تو طلب نمايند چيزى را كه به آن محتاج باشند هرچند توانگر باشند. آيا نه خداى عز و جلّ مى‌فرمايد: لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ‌[2] يعنى: «درنمى‌يابيد نيكويى را تا آنكه انفاق كنيد و در راه حقّ بدهيد از آن چيزى كه آن را دوست مى‌داريد.» پس، حضرت فرمود: «امّا قول خداى عز و جلّ: إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما- الى اخرها. مراد آن است كه اگر تو را دلتنگ سازند، مگوى با ايشان اف و زجر مكنيد ايشان را اگر بزنند تو را. و قل لهما قولا كريما آن است كه اگر تو را

[1] - لقمان: 14 و 15.

[2] - آل عمران: 92.