بر احرار و اهل حقّ و انصاف دشوار. و سخى بالحقيقه آن بود كه بذل مال در مصرف استحقاق و استيهال‌[1] نمايد به قصد آنكه سخاوت فى ذاتها كمال نفس است و موجب خشنودى خداست، نه به قصد عوضى يا غرضى ديگر. و همچنين عمل شبيه به شجاعت صادر شود از كسانى كه در حقيقت شجاع نباشند، مانند كسانى كه مباشر حروب و ارتكاب هولها و خطرها شوند، نه به غرض عقلى و دينى، بلكه نسبت زيادتى حرص بر تمتّعات و فوايد دنياوى و اين مذموم بود، چه نفس شريف را در معرض خطرها درآوردن و بر مكاره عظيم اقدام نمودن در طلب مال يا مانند آن از فوايد دنياوى وظيفه عقل نيست و دليل است بر خسّت نفس و پستى فطرت و زبونى همّت. و بسيار بود كه دزدان و عيّارپيشگان با عفيفان و شجاعات مشابهت نمايند، چنانكه اعراض از شهوات نمايند و بر عقوبات عظيمه صبر كنند تا آنكه ايشان را در ميان همكاران و ابناى جنس ذكرى حادث گردد و اسم و رسمى شايع شود. و شجاع حقيقى كسى بود كه افعال شجاعان از او به حكم قواعد عقل و مراسم شرع صادر شود و قصد او ايثار فضيلت و پيروى حكم دين و ملّت باشد و هر آيينه احتراز او از ارتكاب فعلى قبيح بيشتر باشد از گسستن رشته حيات، و بعد از اين فضيلت سخاوت و شجاعت مذكور خواهد شد. و همچنين افعال عادلان صادر شود از گروهى از جهت ريا يا آنكه به سبب آن جلب قلوب نمايند و آن را وسيله تحصيل مال و جاه كنند. و عادل حقيقى كسى باشد كه تعديل قوّتهاى خود نموده باشد، چنانكه هيچ قوّتى زياده از قسطى كه عقل و سهمى كه شرع جهت او مقرّر داشته باشد نطلبد، و هيچ قوّت بر ديگرى تغلّب نجويد و در معامله با بنى نوع همين مسلك مسلوك او باشد و قصد او در همه باب ايثار فضيلت و امتثال فرمان مطاع حضرت ربوبيّت باشد. و اين در وقتى حاصل شود كه نفس را هيئتى نفسانى كه مقتضى تأدّب كلّى باشد حاصل شده باشد يا افعال و آثار به زينت اعتدال حالى‌[2] و از عيب اختلال خالى باشد. و در جميع فضايل و اخلاق نظير آنچه مذكور شد اعتبار بايد كرد تا تفرقه ميان زر روكش و تمام عيار و مقبول و مردود ظاهر گردد، و چون اسلوب اين كتاب مقتضى بيش از اين تطويل نيست در اين مقام به اين قدر تبيين اكتفا شد.

[1] - شايستگى و سزاوارى.

[2] - آراسته.