فصل پنجم: در فضيلت حسن‌خلق‌

خداى عز و جلّ در قرآن مجيد فرموده: خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ‌[1] يعنى: «فراگير عفو را و امر كن به نيكويى و اعراض كن از جاهلان.» و در بعضى اخبار آمده كه از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و اله از تفسير اين آيه سؤال كردند. حضرت فرمود: «هو ان تصل من قطعك و تعطى من حرمك و تعفو عمن ظلمك.»[2] يعنى: «هر كه به بيرحمى از تو بريده شود و به نامهربانى رشته محبّت تو گسسته گرداند، تو از راه شفقت و لطف بدو پيوندى و هركه تو را از خير و عطاى خود محروم گرداند، تو به آنچه مقدور باشد به او عطا كنى و هركه به تو جفا كند، او را ببخشايى.» و خداى عز و جلّ در قرآن مجيد فرموده كه، ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ‌ وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ‌[3] يعنى: «دفع كن بدى را به آن چيزى كه در واقع نيكوتر است.» يعنى، غضب را به حلم تسكين ده، و گناه را به عفو، و لغو را به تغافل، يا دفع نماى به سخن حقّ كلام باطل را. و تواند بود كه مراد به وجه احسن آن باشد كه اگر كسى با تو بدى كند، عفو كن و احسان كن؛ چه وجه احسن آن است كه عفو كنى و احسن از آن، آن است كه بعد از عفو به او احسان نمايى. «فاذا الّذى [بينك و بينه ..]» يعنى: «پس آنگاه، آن كسى كه ميان تو و ميان او دشمنى است چنان شود كه گويا دوست خويش مهربان است.[4] و اين خصلت كه در برابر بدى نيكويى كردن است داده نمى‌شود، الّا به آن كسان كه صبر كرده‌اند و از جمله صبركنندگانند و داده نمى‌شود، الّا به صاحب بهره بزرگ از عقل و كمال يا از مراتب ثواب و درجات اخروى.»

و از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و اله منقول است كه، «گذاشته نمى‌شود در ميزان كسى در روز قيامت بهتر از حسن‌خلق.» و از آن حضرت منقول است كه فرموده كه، «اوّل آنچه گذاشته مى‌شود در ميزان حسن‌خلق است و سخاوت و چون حقّ- جلّ و علا- ايمان را

[1] - اعراف: 199.

[2] - تنبيه الخواطر: ج 1، ص 89.

[3] - فصلت: 34 و 35.

[4] - ترجمه اين قسمت در اخلاق محتشمى، ص 248 چنين آمده است:« ... تا آن‌كس كه دشمن تو باشد مانند دوستى شود خويشاوند».