نماينده و برگزيده خدا بر روى زمين فهميده شده است‌[1] و به‌همين دليل، وجود وى عين شريعت تلقى مى‌گردد.[2] چنين شاهى از يارى و تأييد ايزدى بهره‌ور، و در پيكار با نيروهاى دروغ پيروز و كامياب خواهد بود.[3]

در ميان سياستنامه‌هاى دوره اسلامى مى‌توان به‌طور عمده، پنج گرايش اصلى را از يكديگر تمييز داد:

1. نوشته‌هاى سياسى به معناى دقيق كلمه، يا سياستنامه‌ها؛ 2. كتابهاى نگاشته‌شده در تاريخ وزيران؛ 3. كتابهاى تاريخى؛ 4. برخى از نوشته‌هاى عرفانى؛ 5. مطالب سياسى و اندرزنامه‌اى كه در نوشته‌هاى ادبى فارسى، اعم از نظم و نثر، گنجانده شده است.[4]

نوشته‌هاى سياسى يا سياستنامه‌ها ادامه طبيعى «آيين‌نامه‌ها» و اندرزنامه‌هاى دوره باستانى ايران است.[5] «آيين‌نامه» كه در زبان پهلوى «آيين نامگ» يا «ايوين نامگ» خوانده مى‌شده، عنوان كتابها و رسالاتى به زبان پهلوى درباره آداب و رسوم دربار، مراتب و مقامات بزرگان دولت و نمايندگان طبقات اجتماعى، قواعد و رسوم بازيها و سرگرميها، آداب جنگ، آيينهاى برگزارى جشنهاى ايرانى مانند نوروز و مهرگان و موضوعات دينى، همراه با ذكر اسطوره‌ها، داستانها، لطيفه‌ها و سخنان حكمت‌آميز بوده است.[6]

كتابى به نام آيين‌نامه به قلم ابن مقفّع به عربى ترجمه شده بود و نام آن در تاريخ ثعالبى و عيون الاخبار ابن قتيبه مكرّر ذكر شده است.[7] مسعودى نيز از گاهنامه ياد كرده كه ظاهرا جزئى از آيين‌نامه بوده است. وى گويد: «ايرانيان كتابى دارند به نام گاهنامه كه منصبهاى مملكت ايران در آن هست و آن را به ششصد منصب مرتب كرده‌اند، و اين كتاب از قبيل آيين‌نامه است و معنى آيين‌نامه كتاب رسوم است و كتابى بزرگ است در چند هزار ورق كه جز به نزد موبدان و ديگر صاحبان مقامات معتبر يافت نشود.[8] اين‌گونه نوشته‌ها در

[1] - همان، ص 133.

[2] - همان، ص 152.

[3] - شهر زيباى افلاطون و شاهى آرمانى در ايران باستان، ص 95.

[4] - خواجه نظام الملك، ص 86.

[5] - همان.

[6] - تفضّلى،« آيين‌نامه»، دايرة المعارف بزرگ اسلامى، ج 2، ص 289.

[7] - ايران در زمان ساسانيان، صص 80 و 81.

[8] - التنبيه و الاشراف، صص 97 و 98.