باب پنجم در ذكر بعضى اخلاق شريفه نفسانيّه و ملكات فاضله كه باعث شرف و علوّ نفس است، و از ملوك و سلاطين بغايت زيبنده است، و ذكر بعضى اخلاق ذميمه كه احتراز از آن لازم است‌

چون تفصيل جميع مباحث اخلاق و ذكر اجناس و انواع خلقها و اسباب حفظ صحّت نفس و ازاله مرضهاى نفسانى، و بيان علل هر خلق نيك و بد بسيار به طول مى‌انجامد و باعث آن مى‌شود كه از غرض كتاب بيرون رويم، بنابراين بر ذكر بعضى اخلاق كه از معرفت آن چاره نيست اختصار نموديم و آن مباحث را در ضمن چند فصل مرتّب داشتيم.

فصل اوّل: در ذكر فضيلت عدل‌

خداى عز و جلّ در قرآن مجيد فرموده: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى‌ وَ يَنْهى‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ‌[1]. يعنى: «به درستى كه خداى عز و جلّ امر مى‌كند به عدل و نيكوكارى و صله‌رحم كردن و عطا به خويشان كردن، و نهى مى‌فرمايد از گناهان رسوا و منكر و ظلم. موعظه مى‌كند شما را كه شايد متذكّر شويد». و خلاصه اين خطاب شريف آن است كه حقّ- جلّ و علا- بندگان خود را از راه ظلم و ستم و جور به منهج شفقت و عدل و احسان مى‌خواند و از قبايح افعال و اقوال منع مى‌فرمايد، و همه كس به اين مأمورند، خاصّه ملوك و حكّام كه اختصاص ايشان به حكم عدل بيشتر است و سؤال كردن ايشان از عدالت و ترك ظلم قويتر. و از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و اله منقول است كه، «هر حاكمى كه بر رعيّت خود رحم نكند، خداى عز و جلّ بهشت را بر وى حرام گرداند.» و از آن حضرت منقول است كه، «هيچ حاكمى يك شب با نيّت ظلم به رعيّت‌

[1] - نحل: 90.