برگ انجير ستر عورت نمود. فرمان رسيد كه، «از بهشت نازل شويد. آدم دست حوّا گرفته از بهشت بيرون آمدند. جبرئيل 7 گفت: «دست از حوّا بدار كه هريك را به جاى ديگر مى‌بايد رفت». آدم دست حوّا بگذاشت و هريك روى به طرفى نهادند.

آدم مى‌گريست كه، «واغربتاه!» حوّا فرياد مى‌كرد كه، «وافرقتاه!» فرشتگان مى‌نگريستند و بر حال ايشان مى‌گريستند. حضرت آدم به كوه سرانديب‌[1] [36 ب‌] افتاد. خداى عز و جلّ فرمود: بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ[2] يعنى: «بعضى از شما مر بعضى را دشمن باشد». مراد دشمنى آدم و ابليس است يا دشمنى بعضى آدميان با بعضى.

وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى‌ حِينٍ‌[3] يعنى: «از براى شماست قرارگاه و تمتّع در زمين، تا وقتى كه هنگام رسيدن اجلها باشد تا روز قيامت». آورده‌اند كه چون آدم از معارج قدس به دنيا آمد، ياد آنجا مى‌كرد و مى‌گريست. از ابن عبّاس منقول است كه، هرگاه آدم ياد بهشت مى‌كرد بيهوش مى‌شد.

فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ‌[4] پس، فراگرفت آدم از جانب پروردگار خود سخنى چند. يعنى، سخنى چند گفت و توبه كرد. خداى عز و جلّ توبه او را قبول كرد و آن كلمات بعضى گفته‌اند كه اين بود كه‌ رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا[5] تا آخر آيه. و بعضى كلمات ديگر گفته‌اند و بعضى گفته‌اند توبه حضرت آدم به سه چيز [مرتبه‌][6] قبول يافت: حيا و گريه و دعا. امّا حيا، به مرتبه‌اى بر وى غالب بود كه بعضى گفته‌اند كه حضرت آدم 7 سيصد سال سر بالا نكرد و به آسمان ننگريست از خجلت و شرمندگى گناه. و گريه وى به مرتبه‌اى بود كه در اخبار آمده كه، اگر جمع كنند گريه تمام اهل دنيا را و نسبت دهند به گريه حضرت داوود 7 گريه وى بيشتر باشد. و اگر گريه اهل عالم و گريه حضرت داوود 7 را نسبت دهند به گريه حضرت نوح 7 گريه حضرت نوح 7 بيشتر باشد. و

[1] - بنا به نقل ياقوت جزيره بزرگى است در درياى هركند، كه كوهى كه حضرت آدم بر آن فرود آمده رهون ناميده مى‌شده و در آن واقع بوده است( معجم البلدان، ج 3، ص 215 و 216)؛ ياقوت در جاى ديگر سرانديب را واقع در جزيره سيلان ذكر كرده است( همان، ص 298).

[2] - بقره: 36.

[3] - بقره: 36.

[4] - بقره: 37.

[5] - اعراف: 23.

[6] - از نسخه مر نقل شد.