گندم بايد داد. [1] و در غير اين چهار سگ چيزى لازم نيست.

پنجم: خوك [2] كسى كه خوردن گوشت او را حلال داند چه قيمت آن را بايد داد، و همچنين قيمت شراب او را اگر تلف كند بايد داد.

خاتمه در بيان كفّاره قتل و تحقيق عاقله،

و در آن دو بحث است:

بحث اوّل: در كفاره قتل‌

بدان كه در كشتن مسلمان به ناحقّ و آنكه در حكم مسلمان باشد از اطفال ايشان و اگرچه در شكم باشند و ديوانگان و غلامان ايشان از روى عمد يا خطا يا شبيه به‌عمد واجب است كفّاره بدهد، چنانچه در بحث كفّاره مذكور شد. و اگر ولىّ مقتول به خونبها راضى نشود و او را عوض مقتول بكشد آيا كفّاره واجب است يا نه؟ در آن خلاف است، اقرب آن است كه واجب است [3] و از مال او بيرون بايد كرد. و همچنين هر گاه كسى كارى كند كه به سبب آن شخصى كشته شود، مثل آنكه سنگى در جايى كه ملك او نباشد انداختن يا كاردى آنجا گذاشتن موجب كفّاره است. [4] و اگر جماعتى در كشتن شخصى شريك شوند بر هريك از ايشان كفّاره عليحده واجب است، و همچنين در كشتن مسلمانى كه ميان كفّار باشد و ندانسته كشته شود نيز كفّاره واجب است، و در كشتن جهودان و ترسايان و غير ايشان از اصناف كفّار خواه به شرايط ذمّه گردن نهاده‌

______________________________
[1] مشكل است و قيمت بعيد نيست. (يزدى)

[2] در خوك و خمر قيمت لازم است به شرط آنكه ذمّى به شرايط ذمّه باقى باشد. (تويسركانى)

[3] خالى از اشكال نيست. (يزدى)

[4] وجوب كفّاره در اين صورت معلوم نيست بلكه مقتضاى اصول و قواعد شرعيّه عدم‌وجوب است مگر در صورتى كه صدق قاتل بر آن شخص شود و بگويند در عرف او را كشته است. (تويسركانى)

* مشكل است بلكه اظهر عدم وجوب است. (يزدى)