نام کتاب : مفردات نهج البلاغه نویسنده : قرشی، سید علی اکبر جلد : 1 صفحه : 174
«تريكة» تخم شتر
مرغ را گويند بعد از آنكه بچه از او خارج شده باشد و آن به معنى ترك شده جوجه است،
امام صلوات الله عليه در ذمّ اصحابش مىفرمايد: «او
ليس عجبا انّ معاوية يدعوا الجفاة الطّغام فيتبعونه... و انا ادعوكم و انتم تريكة
الاسلام و بقية الناس... فتفرقون عنى...» خ 180، 259، منظور آنستكه: شما جانشينان اسلام و بقيه گذشتگانيد.
تسعه
تسعه و
تسع: نه. ان فقط يكبار در «نهج» يافته است چنانكه به اهل بصره فرموده: «بلادكم انتن بلاد الله تربة، اقربها من الماء و ابعدها من
السماء، و بها تسعة اعشار الشرّ...» خ 13، 56، ابن ميثم فرموده: منظور از
نه دهم شرّ، شايد براى مبالغه باشد، نه تعيين واقعى.
تعب
رنج و
زحمت، اين ماده جمعا نه بار در «نهج» آمده است چنانكه فرمايد: «الدهر يخلق الابدان و يجدّد الامال و يقرّب المنية و يباعد
الامنية من ظفر به نصب و من فاته تعب» حكمت 72 يعنى: روزگار بدنها را كهنه
مىكند، آرزوها را تازه، مرگ را نزديك، آرزو را دور مىگرداند، هر كس به آن دست
يافت به زحمت افتاد و هر كس از او فوت شد در رنج شد. «متعب» اسم فاعل است يعنى به
زحمت اندازنده چنانكه در نامه 35، 381 «و لا ملغب و لا
متعب» و جمع اسم مفعول آن «متعبات» است در نامه فوق ص 382
تعتع
تعتعه به
معنى اجبار و نيز به معنى عجز از سخن گفتن در اثر گرفتارى و خستگى است لفظ
«متتعتع» دو بار در «نهج» در نامه 53 و ص 439 آمده است، آنحضرت ابتدا به مالك اشتر
چنين مينويسد: چون اهل حاجت به نزد تو مىآيند كسى از نگهبانانت در انجا نباشد تا
گوينده آنها بدون ترس سخن گويد. «حتى بكلمك متكلمهم
غير متتعتع» و بعد از رسول خدا 6 نقل كرده كه مىفرمود: «لن تقدس امة لا يؤخذ للضعيف فيها حقّه من القوى غير متتعتع»
مقدس نمىشود امّتى كه در آن حق ضعيف از قوى بدون اكراه گرفته نمىشود،
ظاهر منظور از آن اكراه و اجبار باشد، يكبار نيز لفظ «تعتعوا»
آمده است: «و
نطقت حين تعتعوا» خ 37، 81.
نام کتاب : مفردات نهج البلاغه نویسنده : قرشی، سید علی اکبر جلد : 1 صفحه : 174