از اين كلمه در اصطلاح علوم قرآن- هنگام بحث از جمع قرآن- دو معنا به ذهن متبادر مى‌شود كه البتّه نسبت به هر دو معنا نصوصى در قرآن كريم و روايات مى‌توان يافت.

الف): حفظ كردن و به خاطر سپردن قرآن، به همين مناسبت حافظان قرآن را «جُمّاع القرآن» نيز مى‌گويند؛

ب): جمع قرآن، يعنى نگارش و تأليف آن‌كه اين خود به چند شكل تصور مى‌شود:

1- اين‌كه تمام قرآن نوشته شده باشد، بدون اين كه آيات و سور آن مرتب باشد. در اين بحث اختلافى نيست.

2- آيات سوره‌هاى قرآن مرتب شده باشد، به تعبير ديگر ترتيب آيات فقط توقيفى باشد.

3- ترتيب آيات و سوره‌هاى قرآن رعايت شده باشد، يعنى ترتيب هر دو توقيفى و به دستور پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم باشد.

معناى اول از جمع قرآن (حافظ قرآن) در زمان نبى‌أكرم قطعى است و هيچ‌گونه شك و ترديدى در آن راه ندارد، بلكه مورد اتّفاق جميع مسلمين بوده و كسى تا كنون مشاهده نشده كه مخالف اين نكته باشد كه در زمان پيامبر عظيم الشأن اسلام صلى الله عليه و آله و سلم حافظان قرآن وجود داشته است. (حجتى، 1376، ص 219)

ابن نديم هم تحت عنوان «الجُّماع للقرآن على عهد النبى صلى الله عليه و آله و سلم» نام تعدادى از حافظان قرآن را ذكر مى‌كند كه در رأس آن‌ها أميرمؤمنان عليه السلام قرار دارد. (همان، ص 220) در مورد نگارش قرآن به صورت نامرتّب و به عبارت ديگر به اين‌صورت كه تنها آيات آن مرتّب باشد نيز بايد گفت با توجه به گواهى أسناد و شواهد با ارزش و معتبر هيچ محقّق علوم قرآنى نسبت به آن ترديدى به خود راه نمى‌دهد؛ (سيوطى، 1363 ج 1، ص 121) امّا در مورد توقيفى بودن ترتيب سور قرآن اختلاف نظر وجود دارد و نويسنده معتقد است كه قرآن كريم به شكل كنونى در زمان پيامبر تنظيم شده است.»

أدلّه مخالفان جمع قرآن در زمان پيامبر أكرم‌

1- نزول تدريجى قرآن يكى از أدلّه‌اى كه مرحوم معرفت و ديگران ذكر كرده‌اند، اين است كه از آن‌جا كه در زمان پيامبر هر لحظه احتمال نزول سوره‌ها و آيه‌هايى مى‌رفت، بنابراين طبيعى است كه پس از يأس از نزول قرآن كه به پايان يافتن حيات پيامبر وابسته بود سوره‌هاى قرآن مرتّب شده باشد. (معرفت، 1379، ص 85 و ص 108 و حجتى،