اساس همسانى معنايى بر مصداق‌هاى خارجى موجود، اعم از افراد يا وقايع. (طباطبايى، 1394 ق، ج 3، ص 67) مثلًا در ذيل آيه‌ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ‌ كه در روايات به حضرت على عليه السلام تطبيق شده است، مى‌فرمايد:

وهذه سليقه ائمة اهل‌البيت، فانهم عليهم السلام يطبقون الآية من القرآن علي مايقبل ان ينطبق عليه الموارد و ان كان خارجا عن مورد النزول و الاعتبار يساعده فان القرآن نزل هدي للعالمين يهديهم الي واجب الاعتقاد و واجب الخلق و واجب العمل ...

(همان، ج 1، ص 42)

نمونه‌اى از جرى و تطبيق در تاريخ عاشورا: اين‌كه سيد الشهداء به هنگام ترك مدينه آيه 21 سوره قصص را تلاوت نمودند و هنگام ورود به مكه آيه 22 سوره قصص را خواندند؛ درحالى كه اين آيات در مورد فرار موسى از مصر و ورود به مدين نازل شده است. امام با چنين استشهادى اعلام مى‌نمايد كه در عصر خودش موساى زمان است و يزيد، فرعون است. البته تعميم مورد هميشه كار آسانى نيست و بايد از راه مطالعه آيات قرآن كه بيشتر آن‌ها در ضمن قضاياى خارجيه بيان شده است، به روح معانى و به لوازم بعيد و معانى اشارى قرآن برسيم و در حقيقت بتوانيم به قضاياى حقيقيه دست يابيم تا بر جرى و تطبيق توانا باشيم، از اين‌رو، علامه طباطبايى مى‌گويند: جرى و تطبيق كارى است فراتر از تفسير و وارد حوزه تأويل مى‌شود. (همان، ج 15، ص 207)

د- شناخت اسباب نزول‌

يكى از امورى كه دانستن آن به فهم آيات كمك وافرى مى‌كند، دانستن اسباب نزول است. اميرالمؤمنين عليه السلام در اين‌باره مى‌فرمايند:[1] «والله لم تنزل آيت الا و انا اعلم فيما نزلت و فيمن نزلت و اين نزلت» «سوگند به خدا، هيچ آيه‌اى نازل نشد جز آن‌كه من مى‌دانم درباره چه موضوع و مسأله‌اى و درباره چه كسى و در كجا و كدام نقطه نزول يافته است.» (بحرانى، 1402 ق، ج 1، ص 17)

همچنين نقل شده است كه آن حضرت فرمود:[2] «مردم، پرسش‌هاى خود را با من در ميان بگذاريد، چرا كه سوگند به خداوند هرچه از من بپرسيد گزارش آن را بازگو مى‌كنم و شما را

[1] . همچنين زرقانى در مناهل العرفان ج 2، ص 483 و سيوطى در الاتقان،( نوع 80) ج 2، ص 412 روايات متعددى قريب به همين مضمون راجع به اميرالمؤمنين آورده است.

[2] .« سلونى فوالله لاتسألونى عن شيئ الا اخبرتكم و سلونى عن كتاب الله فوالله ما من آية الا و انا اعلم أ بليلٍ نزلت ام بنهار ام فى سهلٍ ام فى جبلٍ»