نيروى بدنى او فرو مى‌كشد؛ به ويژه آن گاه كه با اين آيات روبه‌رو مى‌شود:

«إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً»[1]؛

«وَ كانَ اللَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ رَقِيباً»[2]؛

«ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ»[3]؛

«وَ عِنْدَنا كِتابٌ حَفِيظٌ»[4]؛

«وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَ يَقُولُونَ يا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً»[5].

اين، همان نظارت درونى است كه هر انسان صاحب ضمير، در خود احساس مى‌كند. خدا بندگان خود و طبيعت آنها را بهتر مى‌شناسد و به ويژگى‌هاى وجودى و احساسى‌شان آگاه‌تر است. او، خود، ايشان را آفريده و تشريع احكام و قوانين و نظارت را خود بر عهده گرفته است؛ تا در دل‌ها نام و نشان و ترس و هيبت او حاكم باشد. مردم هر اندازه فرمان‌بردارِ هم نوعان خود، با فشار ترس و تهديد و نظارت بيرونى- كه اطلاع از درون‌ها ندارد- باشند، باز مى‌توانند با پنهان كارى و حيله از قانون بگريزند.

از اين رو خداوند مى‌فرمايد: «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً ... ذلِكَ أَدْنى‌ أَلَّا تَعُولُوا»[6]؛ يعنى از عدالت گرايش و ميل به ستم نداشته باشيد.

[1] . نساء، 1:« همانا خداوند همواره بر شما ناظر و نگهبان است.»

[2] . احزاب، 52:« خداوند همواره بر هر چيز، ناظر و نگاهبان است.»

[3] . ق، 18:« سخنى نمى‌گويد؛ جز آن كه نگاهبانى ورزيده و سابقه‌دار حاضر و ناظر بر آن است.»

[4] . ق، 4:« و نزد ما كتابى است كه همه چيز را در خود نگه مى‌دارد.»

[5] . كهف، 49:« آن گاه نامه‌هاى اعمال نهاده مى‌شود و گنه‌كاران را مى‌بينى كه از آن‌چه در آن است مى‌ترسند و مى‌گويند:" واى بر ما، اين چيست كه هيچ كوچك و بزرگى را از قلم نينداخته و به حساب آورده است" و كارهاى خود را حاضر خواهند ديد و خداى تو، به هيچ كس ستم روا نمى‌دارد.»

[6] . نساء، 3.