سخنى در باب چشم زخم‌

گفته‌اند: از جمله شواهد تأثيرپذيرى قرآن از محيط عرب جاهلى، پذيرش تأثير چشم زخم است كه در چند جاى قرآن ديده مى‌شود:

1. در آيه 67 سوره يوسف: اين آيه از زبان يعقوب عليه السلام حكايت مى‌كند:

فرزندان من، از يك در وارد نشويد، بلكه از درهاى مختلف وارد شويد و من از جانب خدا بى نيازتان نمى‌كنم [و دفع شر نمى‌توانم بكنم‌]. حكم تنها از آن اوست؛ بر او تكيه دارم و همگان بايد بر او توكل كنند.[1] گويند: يعقوب اين سخن را بدان جهت گفت كه مى‌ترسيد چشم زخم به ايشان برسد؛ زيرا پسرانش جمال و هيبت و شوكتى چشم‌گير داشتند؛ آن هم ده برادر.[2] 2. آيه معروف به «و إن يكاد»:

«وَ إِنْ يَكادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَ يَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ. وَ ما هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ»[3]؛ آن گاه كه كافران آيات قرآن را مى‌شنيدند و مى‌گفتند:" او ديوانه است"، نزديك بود كه با نگاه خود، تو را هدف قرار دهند؛ حال آن كه قرآن، جز ذكرى براى جهانيان نيست.

گفته‌اند: «ليزلقونك»؛ يعنى تو را چشم بزنند. طبرسى گويد:

مفسران، همه، بر اين باورند كه مراد از آيه همين معناست.[4] 3. آيه‌ «وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ»[5]. گفته‌اند: يعنى از شر دو چشمانش.[6] ابن ابى عمير نيز روايت كرده است كه امام فرمود: «آيا نديدى كه با چشمان باز نگاه مى‌كند؟

اين، همان چشم زخم است.»[7] سخن در اين‌جا، از دو جهت مطرح مى‌شود:

[1] . يوسف، 67.

[2] . مجمع البيان، ج 5، ص 249.

[3] . قلم، 51 و 52.

[4] . مجمع البيان، ج 10، ص 341.

[5] . فلق، 5.

[6] . مجمع البيان، ج 10، ص 569.

[7] . معانى الاخبار، ص 216.