زنده پشت پرده است. پرسش اين است كه ارواح احضار شده چه چيزهايى هستند؟ آيا ارواحى هستند كه با مرگ صاحبانشان، از بدن‌ها جدا شده‌اند؟ اينها مقوله‌هايى است كه تاكنون به صورت قطعى، حل نشده است.

دوست ما، علامه شيخ مهدى آصفى نقل مى‌كرد كه گروهى از اصحاب اين رشته از او خواستند در مجلسى كه احضار ارواح مى‌شد حضور يابد. او مى‌گفت: پس از يك سرى كارها و برنامه‌ها، از من خواستند كه روح كسى را براى احضار انتخاب كنم. من نيز مايل شدم كه روح شيخ اعظم، شيخ مرتضى انصارى رحمه الله احضار شود. هنگامى كه روح ايشان، به گفته آنها، حاضر شد، گفتند: چه چيزى دوست دارى از او بپرسى؟ گفتم: از ايشان در باب مسئله مهم اصولى حكومت و ورود- كه ابتكار خود شيخ بود- بپرسند. دوست داشتم خود ايشان توضيح دهد؛ چون اختلاف بسيارى در تقرير و توضيح مراد شيخ وجود دارد. به اين‌جا كه رسيد، گفتند: روح شيخ از اين سؤال خشمگين شد و جلسه را با ناراحتى ترك كرد!

آرى، اصل اين مسئله را منكر نيستيم، اما آيا به اين گستردگى است؟ آيا اين فقط در ارواح مردگان است يا ديگران را نيز شامل مى‌شود؟ اين پرسشى است كه نمى‌توان به آن پاسخ قطعى داد؛ جز اين كه اين موضوع و امثال آن، پديده‌هاى شگفت‌انگيز جهان ارواح است و اين پديده‌ها ربطى به سحر ندارد؛ چه سحر را، مانند مردمان قديم، يارى جستن از ارواح افلاك و ستارگان بدانيم يا مانند ساده‌دلان امروز و چه بسا آينده- تا زمانى كه خردها به كمال خود نرسيده باشند- معنا كنيم.[1]

[1] . در اين باره بنگريد به: الانسان روح لاجسد، نوشته استاد رؤوف عبيد و كتاب‌هاى فراوان ديگرى كه در اين مقوله نگاشته شده است.