سوره‌هاى مورد اختلاف‌

آنچه در ترتيب سوره‌هاى مكى و مدنى عرضه شد، طبق روايت ابن عباس بوده است- كه زركشى و طبرسى آن را نقل كرده‌اند- و با روايت جابر بن زيد تصحيح و تكميل شده است. در عين حال در بيش از سى سوره اختلاف نظر هست كه آيا مكى است يا مدنى. در ذيل به آن‌ها اشاره مى‌كنيم:

1. سوره فاتحه: مجاهد اين سوره را مدنى مى‌داند. در صورتى كه در سوره حجر، كه مكى است آمده: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ»[1]. سبع مثانى، اشاره به سوره حمد است. مولى امير المؤمنين عليه السّلام مى‌فرمايد: «سوره حمد از گنجى زير عرش در مكه نازل شد». حسين بن فضل‌[2] مى‌گويد: «اين اشتباه بزرگى است كه مجاهد مرتكب شده؛ زيرا بر خلاف اتفاق علما سخن گفته است»[3].

2. سوره نساء: نحّاس‌[4] اين سوره را به دليل آيه‌ «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‌ أَهْلِها»[5] مكى مى‌داند، زيرا اين آيه در مكه، سال فتح نازل شده است. اين نظر صحيح نيست، زيرا اولا؛ يك آيه نمى‌تواند معيار تمامى سوره باشد. ثانيا؛ نزول پس از هجرت معيار مدنى بودن است.

3. سوره يونس: برخى به ابن عباس نسبت داده‌اند كه اين سوره را مدنى شمرده است. در صورتى كه روايات متعدد از وى خلاف آن را ثابت مى‌كند.

4. سوره رعد: محمد بن سائب كلبى از قدما و سيد قطب از متأخرين آن را مكى دانسته‌اند، زيرا محتواى سوره و شدّت لحن آن مانند سوره‌هاى مكى است. ولى روايات ترتيب، بر مدنى بودن آن اتفاق دارند. به علاوه شدّت لحن در بسيارى از سوره‌هاى مدنى (مانند سوره بقره) نيز به چشم مى‌خورد.

[1] حجر 15: 87.

[2] علّامه مفسر در زمان خود پيشواى همگان به شمار مى‌رفت. در نيشابور در خانه‌اى كه در سال 217 ابن طاهر براى او خريدارى كرده بود، فقه و قرآن تدريس مى‌نمود و مرجع فتواى مردم بود. در سال 282 در سن 104 سالگى وفات يافت و قبر او مزار گرديد.

[3] الاتقان؛ ج 1، ص 130.

[4] ابو عمير عيسى بن محمد نحّاس( متوفاى 256) از بزرگان علما و محدثين بشمار مى‌رفت.

[5] نساء 4: 58.