درون خود را پاكيزه نمايد». و هدف بعثت را همين «تزكيه» خوانده: «يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ»[1]. پيامبرى كه نشانه‌ها و آيات الهى را بر مردم بر مى‌شمرد و تلاوت مى‌كند، شريعت و احكام الهى را به آنان مى‌آموزد. به آنان بينش مى‌دهد و آنان را پاكيزه مى‌گرداند.

انسان در درون خود احساس مى‌كند كه بر فراز هستى، نيروى برترى هست كه تمامى هستى‌ها را فرا گرفته و خود را ذرّه‌اى كوچك مى‌بيند كه بر روى امواج متلاطم هستى شناور است، آن نيروى برتر و قدرتمند است كه او و ديگر ذرّات هستى را نگاه داشته، به علاوه همين عجز و ناتوانى او را به سوى كمال و توانايى مطلق رانده، توجّه درونى او را به سوى كمال مطلق معطوف داشته است. ازاين‌رو از درون خود مى‌كوشد تا اين ميل و رغبت و عشق به كمال مطلق را در صورت كلمات و الفاظ (ادعيه و اذكار) ابراز دارد، همين است كه عبارات سرشار از محبّت و سپاس، از درون او مى‌جوشد و سيل‌آسا سرازير مى‌گردد و اگر قصورى در خود احساس كرده درخواست گذشت و آمرزش مى‌نمايد. اين چيزى است كه انسان از روزى كه خود را شناخته با آن خو گرفته و همواره سرشت وجود او با آن همراز بوده است.

عبادت‌ها و نيايش‌ها- به شكل‌هاى گوناگون- صورت‌هاى تجسّديافته ابراز عواطف درونى او است كه برملا مى‌سازد. هر دين و آيينى به شكلى، قسمتى از نمايش‌هاى نيايش جوشان انسانى را سرلوحه عملى خود قرار داده است.

در آيين‌هاى كهن هندوئى و زرتشتى نمونه‌هايى ازاين‌گونه نمايش‌هاى عبادى- نيايشى وجود داشته است، گونه‌هايى نيز از نيايش ميان جهودان و ترسايان رواج داشته و دارد. امّا به نظر مى‌رسد كه شكل‌هاى موسوم آميخته با بسيارى از خرافات و بدعت‌هاى ناروا گرديده است.

اين‌گونه ناهنجارى‌ها در تعليمات دينى كم‌كم وسعت يافت و حجيم‌تر گرديد تا آغاز قرن هفتم ميلاد كه پيامبر اسلام شريعتى پاك و منزّه بر بشريّت آن روز عرضه داشت. در اين آيين عبادات و ادعيه و اذكار حاكى از توحيدى ناب و معنويّتى پاك‌

[1] بقره 2: 129.