سوگند! او راست مى‌گويد و مردم درباره او دروغ مى‌گويند»[1].

از اين گواهى‌ها از بزرگان و سخن‌دانان عرب درباره قرآن فراوان است كه تاريخ آن را ضبط كرده و در بستر تاريخ اين گواهى‌ها زنده بوده و براى هميشه جاويدان خواهد ماند[2].

وجوه اعجاز قرآن‌

انديشمندان در مورد اعجاز قرآن بحث‌هاى دامنه‌دارى كرده و در اين زمينه ابعاد گوناگونى را مطرح كرده‌اند. البته در اين موضوع برخى اختلاف نظرها نيز وجود دارد. پيشينيان به گونه‌اى انديشيده‌اند و متأخرين به گونه ديگر و چيزهايى بر اقوال گذشته افزوده‌اند. ذيلا به نظريات گوناگون در باب اعجاز قرآن اشارت مى‌شود:

1. ارباب ادب و سخن‌دانان عرب، اعجاز قرآن را در گرو فصاحت و بلاغت والاى آن دانسته‌اند. رسا بودن بيان و روان بودن عبارات كه در چينش واژه‌ها رعايت شده و گزينش كلمات كه دقيق انجام گرفته، نظم كلمات كه هريك در جاى مناسب خود قرار گرفته، آن‌چنان تركيبى به وجود آورده كه از لحاظ تعبير و آواى الفاظ و كلمات بافتى به هم پيوسته و پيوند خورده فراهم آورده به گونه‌اى كه گويى سرتاسر هر آيه و سوره، واحد منسجمى را تشكيل داده و غير قابل تفكيك‌اند؛ تمامى اين‌ها بر قدرت و قوّت اين سخن الهى دلالت دارند. به علاوه، ويژگى‌هاى كلمات انتخاب‌شده به گونه‌اى است كه جابه‌جايى كلمات يا تبديل آن‌ها هرگز امكان‌پذير نيست. اين سرّى است كه بزرگان علم و ادب به آن پى‌برده و گفته‌اند:

هرگاه كلمه‌اى از قرآن را از جاى خود بردارى، آن‌گاه تمامى لغت عرب را جستجو كنى تا كلمه ديگرى را بتوان جايگزين آن نمايى هرگز نخواهى يافت. زيرا كلمه ديگرى كه هم از لحاظ معنا و محتوا، و هم از لحاظ آوا و هماهنگى با كلمات رديف‌

[1] قاضى عياض؛ الشفاء؛ ص 224. شرح آن؛ چاپ اسلامبول سال 1285، ج 1، ص 320. صحيح مسلم، ج 7، ص 153. مستدرك حاكم، ج 3، ص 339. اصابه ابن حجر، ج 1، ص 76 و ج 4، ص 63.

[2] ر. ك: التمهيد، ج 4.