«إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ»[1].

«وَ جاءَ رَبُّكَ وَ الْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا»[2].

«هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ»[3].

تا (30) آيه در اين باره شاهد آورده است.[4] اماميه و نيز معتزله با در نظر گرفتن آيه كريمه‌ «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‌ءٌ»[5] كه از آيات محكمه است، خدا را از هرگونه شباهت به مخلوق مبرّا دانسته‌اند و آيات يادشده را- كه امثال اشعرى متشابه ساخته‌اند- تأويل مى‌برند. مقدمتا بايد درباره برخى واژه‌هاى به كار رفته در اين قبيل آيات توضيحاتى داده شود، مانند: عرش، كرسى، استواء، سماء، فوقيّت، نزول و صعود.

عرش؛ نسبت به پروردگار 21 بار در قرآن ياد شده است و كرسى يك‌بار و استواء 7 بار[6]. عرش كنايه از عرش تدبير است چنانچه در آيه‌ «ثُمَّ اسْتَوى‌ عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ»[7] آمده و معناى حقيقى آن (تخت، سرير) مقصود نيست و معمولا در استعمالات عرب اين لفظ به عنوان كنايه كاربرد دارد. در آيات بسيارى واژه عرش با عبارت «تدبير» قرين شده است تا همين معناى كنايى را ايفا كند: «إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى‌ عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ[8]؛ خداوندى كه آسمان‌ها و زمين را در شش روزگار آفريد، سپس بر عرش [جايگاه تدبير] استقرار يافت [يعنى به تدبير جهان پرداخت‌]. شب، روز را فرا مى‌گيرد و پيوسته آن را دنبال مى‌كند [يعنى چرخش زمين همواره و بدون درنگ ادامه دارد]. آفتاب و ماه و ستارگان را كه در گردونه تدبير او قرار گرفته‌اند [نيز پديد آورد]. همانا آفرينش و تدبير جهان [هر دو] از آن اوست».

[1] فاطر 35: 10.

[2] فجر 89: 22.

[3] بقره 2: 210.

[4] ر. ك: التمهيد ج 3 ص 113- 111 و 116- 115 و كتاب« الإبانة»، اشعرى، ص 28- 26.

[5] شورى 42: 11.

[6] التمهيد ج 3 ص 121.

[7] يونس 10: 3.

[8] اعراف 7: 54.