ابو عمرو ابن العلاء مى‌گفت: كلمه «لا يعذّب» از آيه‌ «فَيَوْمَئِذٍ لا يُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ. وَ لا يُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ»[1] را چگونه مى‌خوانى؟ وى گفت: آن را به كسر ذال مشدّد قرائت مى‌كنم. آن مرد گفت: چرا؟ در حالى كه از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نقل شده وى آن را به فتح ذال مى‌خوانده است. ابو عمرو به او گفت: اگر كسى بگويد من از پيامبر قرائتى را شنيده‌ام، آن را نمى‌پذيرم، آيا مى‌دانى چرا؟ زيرا گفته كسى را كه بر خلاف قرائت عامّه مردم است، باور ندارم و گفته يك فرد، مورد شك و ترديد است»[2].

سخن ابو عمرو در اينجا قابل ملاحظه است تا چگونه بر آنچه عامّه مسلمانان پذيرفته‌اند، اعتماد مى‌كند[3] و نقل واحد را ردّ مى‌كند و مورد توجه قرار نمى‌دهد. در حالى كه كسائى از قرّاء سبعة و يعقوب از قرّاء عشره و حسن از قرّاء اربعه، «لا يعذّب» را به فتح ذال مشدّد خوانده‌اند[4].

آيا معقول است كه روايت متواترى وجود داشته باشد و در اختيار كسائى كه در آخر قرن دوّم مى‌زيسته قرار گيرد و ابو عمرو كه در آغاز اين قرن زندگى مى‌كرده است از آن بى‌خبر باشد؟! ابن جزرى معتقد است: «برخى از قرائت‌هايى را كه شخص مورد وثوقى نقل كرده است، اگر با توجه به قواعد عربى قابل توجيه نباشد، قابل قبول نيست گرچه با رسم‌الخط مصحف منطبق باشد. چنين قرائتى قطعا ناشى از اشتباه و فراموشى و عدم ضبط صحيح آن است. اين بر اهل تحقيق و حافظان درستكار پوشيده نيست گرچه اندك است و شايد يافت نشود».

گويد: «برخى، روايت خارجه را از نافع در مورد «معايش» با همزه، از اين قبيل دانسته‌اند. روايت ابن بكار از ايوب از يحيى و از ابن عامر درباره‌ «أَدْرِي أَ قَرِيبٌ»[5] به فتح ياء و اثبات همزه نيز از همين قبيل است. و روايت ابو على عطار از عباس از ابو عمرو درباره «ساحران تظاهرا»[6] به تشديد ظاء نيز اين چنين است. و نيز آنچه را كه برخى از شارحان شاطبيّه درباره وقف حمزه نقل كرده‌اند، در مورد «أسمائهم» و

[1] فجر 89: 26- 25.

[2] مناهل العرفان، ج 1، ص 425 به نقل از منجد المقرئين از ابن الجزرى.

[3] در آينده خواهيم گفت كه اين از عمده‌ترين ملاك‌هاى قبولى قرائت و صحت آن بشمار مى‌رود.

[4] اتحاف فضلاء البشر، ص 439.

[5] انبيا 21: 109 و جن 72: 25.

[6] طه 20: 63.