بدون الف و به صورت «عتو» نوشته مى‌شود؟ و از همين قبيل است سرّ زيادت الف در «آمنوا» و حذف آن از «باؤ» و «جاؤ» و «تبوّءو» و «فاؤ» در سوره بقره. تمام اين‌ها اسرار الهى و اغراض حكمت‌آميز پيامبر صلّى اللّه عليه و آله است كه بر مردم پوشيده مى‌باشد، زيرا اين‌ها اسرار باطنى است كه جز از طريق موهبت الهى، قابل درك نيست و مانند الفاظ و حروف مقطعه‌اى است كه در اوايل سور است و داراى اسرارى بزرگ و معانى بسيارى است كه بيشتر مردم بدان اسرار پى نمى‌برند و چيزى از معانى الهى كه بدانها اشاره شده، درك نمى‌كنند و رسم الخطى كه در قرآن به كار رفته از همين قبيل است»[1].

برخى تلاش كرده‌اند تا اسرار اين نحو از رسم الخط را كشف كنند. لذا با تكلّف آشكار اظهار نظرهايى كرده‌اند. مثلا تصور كرده‌اند كه زيادت الف در «لأذبحنّه» دلالت بر آن دارد كه ذبح واقع نشده است. و زيادت «يا» در «وَ السَّماءَ بَنَيْناها بِأَيْدٍ»[2] براى اشاره به تعظيم قدرت الهى است كه به‌وسيله آن، آسمان را بنا نهاده است و با هيچ قدرت و نيروى ديگر مشابهت ندارد و اين به مقتضاى اين قاعده معروف است كه «زيادة المباني تدلّ على زيادة المعاني»[3].

ابو العباس مراكشى معروف به ابن البناء (متوفاى 721) در كتاب خود «عنوان الدليل في مرسوم التنزيل» به تفصيل در اين زمينه توضيح داده است. او تشريح كرده كه وضعيت اين حروف در خط، بر حسب اختلاف و چگونگى معانى كلمات است كه از اسرار و حكمت‌هاى پنهانى حكايت دارد. از جمله اين حكمت‌ها توجه به عوالم غيب و شهود و مراتب وجود و مقامات است. در ذيل گزيده‌اى از گفته‌هاى او را مى‌آوريم كه نشان‌دهنده ميزان غلوّ و مبالغه او درباره رسم‌الخط مى‌باشد:

1. اضافه كردن الف در «لأذبحنّه» براى توجّه دادن به اين معنا است كه ذبح از عذابى كه در صدر آيه ذكر شده شديدتر است. «لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِيداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ»[4].

2. الف در «يرجوا» و «يدعوا» اضافه شده است تا بر آن دلالت كند كه فعل به‌

[1] مناهل العرفان، ج 1، ص 376- 375.

[2] ذاريات 51: 47.

[3] مقدمه ابن خلدون؛ ص 419. مناهل العرفان؛ ج 1، ص 367.

[4] نمل 27: 21.