سال آغاز يكسان شدن مصحف‌ها

ابن حجر گفته است: «آغاز اين امر، در سال بيست و پنجم هجرى، سال دوم يا سوم‌[1] خلافت عثمان بود». او اضافه كرده است كه برخى گمان كرده‌اند كه آغاز اين كار در حوالى سال سى‌ام هجرى اتفاق افتاده و هيچ سندى بر اين ادّعاى خود ذكر نكرده‌اند[2].

ابن اثير و برخى ديگر نيز بدون ذكر سند، اين حادثه را از حوادث سال سى‌ام برشمرده‌اند. ابن اثير مى‌گويد: «در اين سال، حذيفه به كمك عبد الرحمن بن ربيعه به جنگ رفت. و در آنجا متوجه اختلافات فراوان مردم درباره قرآن شد. و در بازگشت از عثمان خواست كه در اين باره چاره‌اى بينديشد و عثمان نيز چنين كرد»[3].

تصور مى‌رود كه ابن اثير در تعيين اين سال اشتباه كرده است، زيرا:

اولا؛ به روايت ابو مخنف جنگ در سرزمين ارمنستان سال 24 اتفاق افتاده كه طبرى آن را نقل كرده است‌[4]. ابن حجر نيز گفته: «ارمنستان در خلافت عثمان فتح شد و فرمانده لشكر سلمان بن ربيعه باهلى از مردم عراق بود و عثمان فرمان داد كه مردم شام و عراق در اين جنگ شركت كنند. فرمانده لشكر شام، حبيب بن سلمه فهرى بود و حذيفه از جمله كسانى بود كه در اين جنگ شركت داشت». ابن حجر اضافه مى‌كند: «به گونه‌اى كه مؤرخان نقل كرده‌اند ارمنستان به سال بيست و پنجم، در اوايل ولايت وليد بن عقبة بن ابى معيط بر كوفه، فتح شد و وليد از جانب عثمان به ولايت كوفه نصب شده بود»[5].

ثانيا؛ جنگ عبد الرحمن بن ربيعه در سال بيست و دوم واقع شده و كسى كه با او

[1] اينكه مى‌گويند اين واقعه در سال دوم يا سوم خلافت عثمان اتفاق افتاده از اين نظر است كه در تاريخ آغاز خلافت عثمان اختلاف هست. برخى گفته‌اند كه در دهه آخر ذى‌الحجه سال 23 مردم با عثمان بيعت كردند كه در اين صورت تشكيل كميته در آغاز سال سوم خلافت عثمان خواهد بود. قولى ديگر حاكى است كه در دهه اوّل محرم سال 24 با عثمان بيعت شده است كه در اين صورت تشكيل كميته در اواخر سال دوم خلافت عثمان خواهد بود( ر. ك: تاريخ طبرى؛ ج 3، ص 304 و ج 4، ص 242).

[2] فتح الباري، ج 9، ص 15.

[3] الكامل في التاريخ؛ ج 3، ص 111. الفتوحات الإسلامية؛ ج 1، ص 175.

[4] تاريخ طبرى؛ ج 4، ص 247- 246.

[5] فتح الباري؛ ج 9، ص 14- 13.