فصل سوم جمع و تأليف قرآن‌

جمع و تأليف قرآن به شكل كنونى، در يك زمان صورت نگرفته، بلكه به مرور زمان و به دست افراد و گروه‌هاى مختلف انجام شده است. ترتيب، نظم و عدد آيات در هر سوره در زمان حيات پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقيفى است و بايد آن را تعبّدا پذيرفت، و به همان ترتيب در هر سوره تلاوت كرد.

هر سوره با فرودآمدن‌ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» آغاز مى‌شد و آيات به ترتيب نزول در آن ثبت مى‌گرديد، تا موقعى كه‌ «بِسْمِ اللَّهِ ...» ديگرى نازل مى‌شد و سوره ديگرى آغاز مى‌گرديد. اين نظم طبيعى آيات بود. گاهى اتفاق مى‌افتاد پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله- با اشاره جبرئيل- دستور مى‌داد تا آيه‌اى بر خلاف نظم طبيعى در سوره ديگرى قرار داده شود؛ مانند آيه‌ «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ»[1]- كه گفته‌اند از آخرين آيات نازل شده است- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله دستور فرمود آن را بين آيات ربا و آيه دين، در سوره بقره آيه 281 ثبت كنند. بنابراين ثبت آيات در سوره‌ها، چه با نظم طبيعى يا نظم دستورى، توقيفى است و با نظارت و دستور خود پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله انجام گرفته است و بايد از آن پيروى نمود.

ولى درباره نظم و ترتيب سوره‌ها ميان اهل نظر اختلاف است. سيّد مرتضى علم الهدى و بسيارى از محققين و از معاصرين آيت اللّه خويى بر آنند كه قرآن همچنان كه هست، در زمان حيات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله شكل گرفته است. زيرا جماعتى قرآن‌

[1] بقره 2: 281.