مفهوم سوره و آيه‌

سوره از «سوره بلد» (ديوار بلند و گرداگرد شهر) گرفته شده است، زيرا هر سوره آياتى را در بر گرفته است و به آن احاطه دارد؛ مانند حصار (سور) شهر كه خانه‌هايى را در بر گرفته است.

برخى آن را به معناى بلنداى شرف و منزلت رفيع گرفته‌اند، زيرا بنا بر گفته ابن فارس يكى از معانى سوره، علوّ و ارتفاع است و «سار يسور» به معناى غضب نمودن و برانگيخته شدن از همين ماده است. هر طبقه از ساختمان را نيز سوره مى‌گويند.

ابو الفتوح رازى مى‌گويد: «بدانكه سوره را معنا منزلت بود از منازل شرف و دليل اين، قول نابغه ذبيانى است:

نمى‌بينى كه خداوند به تو شرف و منزلتى رفيع داده است كه هر پادشاهى نزد آن متزلزل مى‌نمايد». اضافه مى‌كند: «باروى شهر را از آن جهت سور خوانند كه بلند و مرتفع باشد»[1].

برخى ديگر آن را از «سور» به معناى پاره و باقى‌مانده چيزى دانسته‌اند. ابو الفتوح در اين باره مى‌گويد: «اما آن كه مهموز گويد، اصل آن از «سؤر الماء» باشد و آن بقيه آب بود در آبدان و عرب گويد: «أسارت في الإناء» اگر در ظرف چيزى باقى گذارى.

از همين‌جاست كه اعشى بنى ثعلبه- شاعر عرب- مى‌گويد:

آن زن، از من جدا شد و در دل باقى گذارد شكافى عميق بر اثر دورى خود كه هر لحظه در حال گسترش است»[2].

بنابراين، سوره در اصل سؤره بوده (به معناى پاره‌اى از قرآن) و به منظور سهولت در تلفظ، همزه به واو بدل شده است، و تمام قاريان متفقا آن را با واو خوانده‌اند و در هيچ‌يك از موارد نه‌گانه كه در قرآن آمده كسى آن را با همزه قرائت نكرده است.

آيه، به معناى علامت است، زيرا هر آيه از قرآن نشانه‌اى بر درستى سخن‌

[1] الروض الجنان؛ ج 1، مقدمه، ص 9.

[2] همان.