آنان بر وى، و اينكه چگونه نماز شعيب و دعايش آنان را از پيروى و تبعيت كردن از نياكانشان بازداشته و منع نمايد و اجازه نمى‌دهد آنان در اموالشان به دلخواه خود تصرف نمايند، پنهان و پوشيده مانده است.

بنابراين، ظاهرا اين خاتمه با مقصود اصلى آنان كه همان استنكار بر شعيب- عليه السلام- است، تناسبى ندارد، لكن اين مشكل در صورتى كه توجه به سخنان آنها نماييم و بدانيم كه سخنان آنان از باب سخريّت و استهزا بوده، حل مى‌شود.

«زمخشرى» مى‌گويد: «قوم حضرت شعيب- عليه السلام- از قولشان‌ إِنَّكَ لَأَنْتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ، خواسته‌اند كه نسبت سفاهت و عجز بى‌نهايت را به وى بدهند و آن را عكس نموده‌اند تا اينكه او را بدين وسيله به استهزا و مسخره بگيرند، چنانكه وقتى بخواهند شخص بخيلى را مورد استهزا قرار دهند، به او مى‌گويند: «اگر حاتم تو را ببيند همانا براى تو سجده خواهد كرد»[1].

برخى هم گفته‌اند: معناى آيه اين است كه تو در بين قوم خود به حلم و رشد عقلى، معروف هستى. و اين با كارها و دستورهايى كه مى‌دهى، و با آن حالات و شهرت تو سازگارى ندارد[2].

«حلم» عبارت است از: بردبارى، شكيبايى، حوصله، خوش اخلاقى.

و گاهى به معنى عقل، در مقابل جهالت و سفاهت، استعمال مى‌شود. و رشد؛ يعنى بصيرت و آگاهى لازم در تدبير معاش و قدرت بر تصرف در اموال، طبق اصول انسانى.

بنابراين، معناى آيه چنين مى‌شود كه: اگر داراى حلم هستى پس چطور ما را از ادامه راه نياكانمان منع مى‌نمايى؟ در حالى كه پيروى از آباء، اجداد، اسلاف و نياكان (از نظر آنان) از مقتضيات و احكام عقل است. و اگر در عقل، رشيد

[1] يقال فى‌المثل: ما يبضّ حجره: اى ما تندّى، من بضّ الماء بضيضا اذا سال.

[2] الكشاف، ج 2، ص 420.