مواردى بود كه موجب اشتباه با نصّ قرآنى نمى‌گرديد. مثلا در آيه 213 سوره بقره:

«كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً [فاختلفوا] فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ ...» افزودن «فاختلفوا» براى روشن شدن اين مطلب بود كه بعثت انبيا پس از اختلاف بوده است.[1] بنا بر نقل سيوطى از ابن مردويه، ابن مسعود مى‌گفت: در زمان پيامبر آيه 67 سوره مائده را اين گونه تلاوت مى‌كرديم: «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ‌ [ان عليا مولى المؤمنين‌] وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ...»[2] از اين موارد در مصحف ابن مسعود بسيار است كه براى روشن شدن مفهوم آيه، بر آيات افزوده شده است؛ البته اين افزودنها پرسشهايى از جمله مسئله تحريف را مطرح كرده است، ولى بسيارى از اين نسبتها قطعى نيست و احتمال دخالت سياست در جعل و نسبت خلاف به ابن مسعود بسيار مى‌رود، به ويژه كه وى مخالفتهايى با حكام وقت داشت. از طرف ديگر مواردى از اين زيادتها جنبه تفسيرى و توضيحى دارد و در آن زمان بسيار متداول بوده است كه صحابه در كنار مصحف خود مطالب تفسيرى را مى‌نوشتند و به ديگران نقل مى‌كردند تا مفهوم و پيام آيه در ميان مردم حفظ شود.[3]

مصحف ابىّ بن كعب‌

ويژگيهاى مصحف ابى بن كعب به شرح ذيل است:

1. ترتيب سوره‌هاى مصحف ابى بن كعب تقريبا هماهنگ با ترتيب مصحف ابن مسعود بود، جز آنكه سوره انفال را پس از سوره يونس و پيش از سوره برائت قرار داده بود و نيز در تقديم و تأخير برخى سوره‌ها با آن تفاوت داشت. تفاوت ديگرى كه با مصحف ابن مسعود داشت، آنكه مشتمل بر سوره حمد و معوذتين بود.

2. اين مصحف دو سوره به نامهاى خلع و حفد بيش از مصاحف ديگر دارد. اين دو دعاى قنوتند و به گمان اينكه از سوره‌هاى قرآنى است، در قرآن درج شده است.

دعاى خلع: «بسم الله الرحمن الرحيم اللهم انّا نستعين بك و نستغفرك و نثنى عليك الخير و لا نكفرك و نخلع و نترك من يفجرك».

دعاى حفد: «بسم الله الرحمن الرحيم اللهم اياك نعبد و لك نصلّى و نسجد و اليك نسعى و نحفد، نخشى عذابك و نرجو رحتمك ان عذابك بالكفار ملحق».[4]

[1] . الكشّاف؛ ج 1، ص 255.

[2] . الدر المنثور؛ ج 2، ص 298.

[3] . رجوع كنيد به: التمهيد؛ ج 1، ص 320- 322.

[4] . الاتقان؛ ج 1، ص 65.