اين سوره در نماز اهميت آن را مى‌رساند، به طورى كه آن را سزاوار عدل و همتاى قرآن شدن، مى‌كند. «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ»،[1] (ما به تو سوره حمد و قرآن عظيم داديم). سوره‌اى كه به نام‌ «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي» خوانده مى‌شود بنا بر نقلى سوره حمد است كه مشتمل بر هفت آيه است. پس اگر ترتيب نزول سوره‌ها را از نظر ابتداى سوره‌ها در نظر بگيريم، اولين سوره، علق و پنجمين سوره، حمد است. چنانكه در ترتيب نزول سوره‌ها آورده‌ايم و اگر سوره كامل را ملاك بدانيم، اولين سوره كامل سوره حمد است.

آخرين آيه و سوره‌

در روايات منقول از اهل بيت (عليهم السلام) آمده است كه آخرين سوره، سوره نصر است. در اين سوره به ظاهر بشارت به پيروزى مطلق شريعت داده شده كه پايه‌هاى آن استوار و مستحكم گشته است و گروه گروه مردم آن را پذيرفته‌اند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْواجاً فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوَّاباً». با نزول اين سوره، صحابه خرسند شدند؛ زيرا پيروزى مطلق اسلام بر كفر و تثبيت و استحكام پايه‌هاى دين را بشارت مى‌داد، ولى عباس عموى پيغمبر از نزول اين سوره سخت غمناك گرديد و گريان شد. پيغمبر (ص) به او فرمود: اى عم چرا گريانى؟ گفت:

به گمانم از پايان كار تو خبر مى‌دهد. پيغمبر (ص) فرمود: همان گونه است كه گمان برده‌اى. پيامبر پس از آن دو سال بيشتر عمر نكرد.[2]

امام صادق (ع) فرمود: آخرين سوره، إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ‌ است.[3] از ابن عباس نيز روايت شده كه آخرين سوره، سوره نصر است‌[4] و نيز روايت شده است: آخرين سوره، سوره برائت است كه نخستين آيات آن سال نهم هجرت نازل شد و پيغمبر (ص) على (ع) را فرستاد تا آن را بر جمع مشركين بخواند.[5]

در بسيارى از روايات آمده است: آخرين آيه كه بر پيغمبر اكرم (ص) نازل شد اين آيه بود: «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ».[6] جبرئيل آن را نازل كرد و گفت: آن را در ميانه آيات ربا و آيه دين (پس از آيه 280) از سوره بقره،

[1] . حجر، 87.

[2] . تفسير طبرسى؛ ج 10، ص 554.

[3] . تفسير برهان؛ ج 1، ص 29.

[4] . الاتقان؛ ج 1، ص 27.

[5] . تفسير صافى؛ ج 1، ص 680.

[6] . بقره، 281.