نيست؛ زيرا در ملأ اعلى (ماوراءالطبيعه) قرب و بعد مكانى وجود ندارد.

در زمينه نزول دفعى و تدريجى قرآن، بزرگان توجيهاتى دارند كه بيشتر جنبه تأويل احاديث را دارد كه در اينجا به برخى از آنها اشاره مى‌شود:

1. مقصود از نزول دفعى قرآن بر پيغمبر اكرم (ص) در شب قدر، آگاهى دادن ايشان به محتواى كلى قرآن است. اين تأويل در كلام شيخ صدوق آمده است، او مى‌گويد: «و انّ الله اعطى نبيّه العلم جملة»؛ يعنى قرآن با اين الفاظ و عبارات در آن شب بر پيغمبر نازل نشده است، بلكه صرفا علم به آن را به او عطا كردند و پيامبر اجمالا بر محتواى قرآن آگاهى يافت.

2. فيض كاشانى بيت معمور را قلب پيغمبر دانسته است؛ زيرا قلب آن بزرگوار خانه معمور خداست كه در آسمان (رتبه) چهارم جهان ماده قرار دارد. پيامبر، مراتب جماد و نبات و حيوان را پشت سر گذارد و به اوج مرتبه چهارم يعنى جهان انسانيت نايل گشت و آنگاه قرآن در مدت بيست سال، از قلب پيغمبر اكرم به لسان شريفش، هرگاه كه جبرئيل مقدارى از آن را نازل مى‌كرد، جريان مى‌يافت.[1] اين تفسير هم مشكلى را حل نمى‌كند؛ زيرا چنين توجيهى بيانگر دو نوع نزول نخواهد بود، تنها آگاهيهاى كلى را نشان مى‌دهد.

3. ابو عبد الله زنجانى مى‌گويد: روح قرآن كه اهداف عالى قرآن است و جنبه‌هاى كلى دارد، در آن شب بر قلب پاك پيغمبر اكرم تجلى يافت‌ «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى‌ قَلْبِكَ»؛ سپس در طول سالها بر زبان مباركش ظاهر شد «وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى‌ مُكْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِيلًا».[2]

4. علّامه طباطبايى همين تأويل را با بيانى لطيف‌تر مطرح كرده و فرموده است: اساسا قرآن داراى وجود و حقيقتى ديگر است كه در پس پرده وجود ظاهرى خود پنهان و از ديد و درك معمولى به دور است. قرآن در وجود باطنى خود از هرگونه تجزيه و تفصيل عارى است، نه جزء دارد و نه فصل و نه آيه و نه سوره. بلكه يك وحدت حقيقى به هم پيوسته و مستحكمى است كه در جايگاه بلند خود استوار و از دسترس همگان به دور است.

«كِتابٌ أُحْكِمَتْ آياتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ»،[3] (اين كتابى است كه آياتش استحكام يافته؛ سپس تشريح شده و از نزد خداوند حكيم و آگاه نازل گرديده است).

[1] . فيض كاشانى، محسن؛ تفسير صافى؛ ج 1، ص 42.

[2] . اسراء، 106.

[3] . هود، 1.