است.

ولى اهل نظر درباره نظم و ترتيب بين سوره‌ها با يكديگر اختلاف دارند؛ سيّد مرتضى علم‌الهدى، بسيارى از محققين و از معاصرين، آيت‌اللَّه خويى رحمهم الله برآنند كه قرآن كنونى- به همين شكل و روش- در زمان حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله شكل گرفته‌است؛ زيرا بسيار بعيد مى‌نمايد كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مسأله‌اى با اين اهميت را رها كرده‌باشد تا پس از وى نظم و ترتيب داده‌شود، در حالى كه بيشتر محقّقان و تاريخ‌نويسان برآنند كه «جمع و ترتيب سوره‌ها پس از وفات پيامبر صلى الله عليه و آله و براى نخستين بار به دست اميرمؤمنان على عليه السلام و سپس ديگر صحابه بزرگوار انجام گرفته است». در مجموع شايد بتوان گفت كه: «عمل جمع قرآن به‌دست صحابه، پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله از امور مسلّم تاريخ است».

على عليه السلام نخستين كسى بود كه پس از وفات پيامبر صلى الله عليه و آله به جمع قرآن مشغول شد. بر حسب روايات، مدت شش ماه در منزل نشست و اين‌كار را به انجام رساند. ابن نديم مى‌گويد: «اولين مصحفى كه گردآورى شد مصحف على بود و اين مصحف نزد آل جعفر بود». سپس مى‌گويد: «مصحفى را ديدم نزد ابو يعلى حمزه حسنى كه با خط على بود و چند صفحه از آن افتاده بود و فرزندان حسن‌بن‌على آن‌را به ميراث گرفته‌بودند»[1]. محمدبن‌سيرين از عكرمه نقل مى‌كند: «در ابتداى خلافت ابوبكر، على در خانه نشست و قرآن را جمع‌آورى كرد. از عكرمه پرسيدم: آيا ترتيب و نظم آن مانند ديگر مصاحف بود؟ آيا رعايت ترتيب نزول در آن شده‌بود؟ گفت: اگر جنّ و انس گرد آيند و بخواهند مانند على قرآن را گردآورند، نخواهند توانست». ابن سيرين مى‌گويد: «هرچه دنبال كردم تا بر آن مصحف دست يابم، ميسورم نگرديد»[2]. ابن جزى كلبى گويد: «اگر

[1] . الفهرست؛ ص 47 و 48.

[2] . الف) طبقات ابن سعد؛ ج 2، ص 101 ب) الاتقان؛ ج 1، ص 57.