درس هشتم: جمع و تأليف قرآن‌

جمع و تأليف قرآن به شكل كنونى، به مرور زمان و به‌دست افراد و گروه‌هاى مختلف انجام شده‌است. ترتيب، نظم و تعداد آيات در هر سوره به دستور پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بوده است. هر سوره با فرود آمدن‌ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ*» آغاز مى‌شد و آيات به ترتيب نزول در آن ثبت مى‌گرديد، تا موقعى كه‌ «بِسْمِ اللَّهِ ...*» ديگرى نازل مى‌شد و سوره ديگرى آغاز مى‌گرديد.

اين نظم طبيعى آيات و رويه معمول ثبت آنها بود. گاهى اتفاق مى‌افتاد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله- با اشاره جبرئيل- دستور مى‌داد تا آيه‌اى بر خلاف نظم طبيعى در سوره ديگرى قرار داده‌شود مانند آيه‌ «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ»[1]- كه گفته‌اند از آخرين آيات نازل شده‌است- پيامبر صلى الله عليه و آله دستور فرمود آن‌را بين آيات «ربا» و آيه «دَيْن» در سوره بقره آيه 281 ثبت كنند. بنابراين ثبت آيات در سوره‌ها، چه با نظم طبيعى و چه برخلاف نظم طبيعى، با نظارت و دستور خود پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله انجام گرفته و اصطلاحاً توقيفى‌

[1] . بقره، 281.