واژه «تزكيه» نشان مى‌دهد كه هدف عبادات، همان پاكى و صفاى درون است. در سوره «شمس» مى‌خوانيم: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها؛[1] به‌يقين رستگار است كسى كه درون خود را پاكيزه نمايد».

انسان در درون خود احساس مى‌كند كه بر فراز هستى، نيروى برترى هست كه تمامى هستيها را فراگرفته و خود را ذرّه‌اى كوچك مى‌بيند كه بر روى امواج متلاطم هستى شناور است؛ آن نيروى برتر و قدرتمند است كه او و ديگر ذرّات هستى را نگاه مى‌دارد. به‌علاوه همين عجز و ناتوايى، او را به سوى كمال و توانايى مطلق مى‌راند و توجه درونى او را به سوى كمال مطلق معطوف مى‌دارد؛ ازاين‌رو از درون خود مى‌كوشد تا اين ميل و رغبت و عشق به كمال مطلق را در صورت كلمات و الفاظ (ادعيه و اذكار) ابراز دارد؛ اين‌گونه است كه عبارات سرشار از محبّت و سپاس، از درون او مى‌جوشد و سيل‌آسا سرازير مى‌گردد و اگر قصورى در خود احساس كرده، درخواست گذشت و آمرزش مى‌نمايد. اين چيزى است كه انسان از روزى كه خود را شناخته، با آن خوگرفته و همواره سرشت وجود او با آن همراز بوده است.

عبادتها و نيايشها- به شكلهاى گوناگون- صورتهاى تجسّد يافته عواطف درونى انسان است كه بر ملا مى‌شود. هر دين و آيينى به شكلى، قسمتى از نيايش انسان را سرلوحه عملى خود قرار داده است.

در آيينهاى كهن هندويى و زرتشتى، نمونه‌هايى از اين‌گونه نمايشهاى عبادى- نيايشى وجود داشته است. همچنين گونه‌هايى نيز از نيايش ميان جهودان و ترسايان رواج داشته و دارد؛ امّا به‌نظر مى‌رسد كه شكلهاى موسوم،

[1] . شمس، 9.